Zasady odpowiedzialności za zaległości podatkowe osoby prawnej uregulowane są w ordynacji podatkowej. Ponoszą ją nie tylko członkowie zarządów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjnych, ale także prezesi, wiceprezesi lub inni członkowie zarządów stowarzyszeń czy fundacji. Nie dotyczy ona natomiast np. członków komisji rewizyjnej, bo nie wchodzą oni w skład zarządu.
W praktyce odpowiedzialność ta ma zastosowanie, gdy urząd skarbowy nie jest w stanie skutecznie wyegzekwować zaległego podatku organizacji, bo ta nie ma żadnego majątku lub jest on niewystarczający do pokrycia zaległości. W takiej sytuacji, jeśli egzekucja z majątku fundacji czy stowarzyszenia jest bezskuteczna, służby podatkowe mają prawo sięgnąć do majątku osób kierujących tą organizacją.
W przypadku fundacji i stowarzyszeń zaległości podatkowe mogą powstać przede wszystkim, gdy prowadzą one działalność gospodarczą – odrębną od działalności statutowej, np. w zakresie edukacji czy kultury (ta zwolniona jest z podatku dochodowego). Jeśli więc organizacja w ramach działalności gospodarczej świadczy jakieś odpłatne usługi czy też zarabia na wynajmie pomieszczeń, to musi rozliczać CIT i VAT. Gdy się z tego nie wywiązuje, dochodzi do zaległości podatkowych.
Długi wobec fiskusa mogą jednak mieć także organizacje, które realizują wyłącznie cele statutowe, np. związane z działaniami o charakterze pożytku publicznego. Odpowiedzialność podatkowa jest tu związana z pełnieniem przez nie funkcji płatnika PIT od wynagrodzeń wypłacanych pracownikom.

Nieterminowe wpłaty

Odpowiedzialność wobec fiskusa osób kierujących daną organizacją obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy zajmowały stanowisko członka zarządu.
Chodzi o sytuacje, kiedy CIT czy VAT nie zostały uiszczony w ogóle, zostały zapłacone z opóźnieniem albo w niewłaściwej wysokości. Przepisy precyzują, że na równi z zaległością podatkową traktowana są też:
nadpłata, jeżeli w zeznaniu lub w deklaracji złożonej przez organizację została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej,
zwrot podatku, jeżeli organizacja otrzymała go nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej lub zwrot ten został zaliczony przez organ na poczet zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych (chyba że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego winy),
wynagrodzenie płatników (np. za terminowe wpłacania zaliczek podatkowych od wypłacanych wynagrodzeń) pobrane nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej,
oprocentowanie nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku zwrócone lub zaliczone na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych.
Członek zarządu, który nie wskaże mienia stowarzyszenia lub fundacji, np. sprzętu lub nieruchomości, z którego fiskus mógłby zaspokoić swoje roszczenia, musi się liczyć z tym, że urząd zacznie prowadzić wobec niego postępowanie. W takiej sytuacji organ podatkowy ma prawo dochodzić spłaty zaległych podatków z majątku osobistego członków zarządu oraz stosować zabezpieczenia np. na ich nieruchomości, środkach transportu czy prawach majątkowych.

Wniosek o upadłość

Jednak nawet jeśli dana organizacja nie posiada wystarczającego majątku, z którego fiskus mógłby zaspokoić swoje roszczenia, osoby kierujące fundacją czy stowarzyszeniem mogą się uwolnić od odpowiedzialności. Co do zasady, aby uchylić się od konsekwencji podatkowych, muszą w toku postępowania przed naczelnikiem urzędu skarbowego wykazać, że we właściwym czasie zgłosiły wniosek o ogłoszenie upadłości organizacji.
Istotne znaczenie mają tu przepisy prawa upadłościowego i naprawczego. Zgodnie z nim podmiot, który staje się niewypłacalny i nie może regulować ciążących na nim zobowiązań, musi zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie 14 dni od momentu, w którym wystąpiła do tego podstawa. Nie wszystkie jednak podmioty mają zdolność upadłościową. W takiej sytuacji członkowie zarządu, aby nie odpowiadać za zaległe podatki, muszą podjąć inne działania, np. dążyć do likwidacji organizacji.
1. Czy postępowanie tylko wobec wybranych członków zarządu
Naczelnik urzędu skarbowego, ustalając zakres odpowiedzialności zarządu za nieopłacone podatki stowarzyszenia prowadzącego działalność gospodarczą, wydał decyzję tylko wobec jednego członka zarządu. Czy miał do tego prawo?

Przepisy nie określają wprost, czy w celu ustalenia odpowiedzialności kierujących osobą prawną organ podatkowy prowadzi postępowanie wobec wszystkich członków zarządu, czy wobec jednego z nich. Problem ten rozstrzygnął Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 9 marca 2009 r. (sygn. akt I FPS 4/08). NSA przesądził w niej, że art. 116 ordynacji podatkowej nakłada na organ obowiązek prowadzenia postępowania o odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe osoby prawnej wobec wszystkich mogących ją ponosić, tj. wszystkich członków zarządu pełniących swoje funkcje w chwili powstania zaległości. Oznacza to, że naczelnik urzędu skarbowego nie może wszczynać odrębnych postępowań wobec poszczególnych osób, ale musi prowadzić jedno wobec wszystkich.
2. Który prezes jest odpowiedzialny
Stowarzyszenie prowadzi działalność statutową w zakresie wychowania fizycznego i edukacji sportowej, a w ramach działalności gospodarczej sprzedaje pamiątki i akcesoria sportowe. Członkowie organizacji wybrali nowy skład całego zarządu. Urzędujący od 1 stycznia 2014 r. nowy prezes dopatrzył się nieprawidłowości w rozliczaniu VAT za wcześniejsze kilkanaście miesięcy. Czy może odpowiadać za te długi?

Zasadą jest, że odpowiedzialność ponoszą te osoby zarządzające organizacją, które przyczyniły się do powstania zaległości. Decyzja o odpowiedzialności może więc dotyczyć także byłych członków zarządu. Oznacza to, że obecny prezes i inne osoby z obecnego zarządu odpowiadają za zaległości podatkowe, które powstałyby w styczniu 2014 r. lub później. Za zaległości w VAT powstałe przed 2014 r. odpowiedzialny jest poprzedni zarząd. Jeśli jednak stowarzyszenie dysponuje majątkiem na pokrycie zaległości, to urząd skarbowy w razie wszczęcia postępowania podatkowego najpierw będzie dochodził spłaty z mienia organizacji. Ma prawo domagać się uregulowania długów – czy to od stowarzyszenia, czy od byłych członków zarządu – przez pięć lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku.
3. Czy ważne jest prawidłowe powołanie władz
Podatnik nie zgadza się z decyzją naczelnika urzędu skarbowego o jego odpowiedzialności za zaległości fundacji. Twierdzi, że został powołany na stanowisko wiceprezesa niezgodnie z prawem. Czy taka sytuacja wyłącza odpowiedzialność?

NSA w wyroku z 12 października 2012 r. (sygn. akt II FSK 477/11) stwierdził, że organy podatkowe nie mogą orzekać o odpowiedzialności danej osoby za zobowiązania podatkowe stowarzyszenia bez wcześniejszego sprawdzenia, czy została prawidłowo powołana do zarządu. Sąd podkreślił, że odpowiedzialności nie może ponosić osoba, która faktycznie nie pełniła obowiązków członka organu zarządzającego osoby prawnej w okresie, w jakim powstały zaległości podatkowe, czy też nie mogła w sposób rzeczywisty wpływać na działalność stowarzyszenia. W ocenie NSA, jeśli podczas wyboru zarządu została sfałszowana lista obecności, to uchwała o wyborze kierownictwa organizacji jest nieważna. Organy podatkowe zanim wymierzą podatek do zapłaty, muszą więc zweryfikować, czy dana osoba została prawidłowo, tj. zgodnie ze statutem stowarzyszenia, powołana do pełnienia swojej funkcji.
Podstawa prawna
Art. 33b, art. 52, art. 116 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm.).
Art. 17 ust. 1 pkt 4, art. 17 ust.1 pkt 6c ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Art. 21 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 1112 z późn. zm.).
TRZY PYTANIA
Członkowie zarządu powinni dbać o prawidłowe rozliczenia
Jakub Prusiński radca prawny, menedżer w FL Tax
W jaki sposób można skutecznie uniknąć odpowiedzialności za zaległości podatkowe organizacji?
Dopóki aktywa osoby prawnej pozwalają na pokrycie zaległości podatkowych, osoby zarządzające nie muszą się obawiać o swój majątek. Jeżeli jednak egzekucja z majątku osoby prawnej okaże się bezskuteczna, osoby zarządzające mogą się uwolnić od odpowiedzialności przede wszystkim w ten sposób, że wykażą, iż we właściwym czasie został zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości. W przypadku osób prawnych nieprowadzących działalności gospodarczej (np. fundacji czy stowarzyszeń non profit, które nie mają zdolności upadłościowej) należałoby wykazać, że podjęte zostały działania w kierunku likwidacji podmiotu.
W przypadku, gdyby wniosek o upadłość nie został złożony lub działania mające na celu likwidację osoby prawnej nie zostały podjęte we właściwym czasie, osoby zarządzające mogą próbować wykazać, że nastąpiło to bez ich winy. Okolicznością uniewinniającą może być np. ciężka choroba uniemożliwiająca sprawowanie funkcji przez dłuższy czas. Należy podkreślić, że fakt określonego podziału obowiązków między kilkoma osobami zarządzającymi (w szczególności przypisanie nadzoru nad kwestiami finansowymi jednej z tych osób) nie stanowi okoliczności wyłączającej odpowiedzialność.
Jakie kroki podjąć, żeby nie powstały zaległości?
Najbardziej oczywistym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności jest nadzorowanie działalności zarządzanego podmiotu, tak aby zaległości podatkowe w ogóle nie powstały. Osoby sprawujące funkcje zarządcze powinny więc zapewnić warunki, w których podatki są właściwie rozliczane.
Co powinni zrobić w praktyce?
Osobą zajmującą się na bieżąco rozliczaniem podatkowym osoby prawnej jest zazwyczaj główny księgowy. Zarządzający powinni dołożyć starań w celu zatrudnienia na tym stanowisku osoby o odpowiednich kompetencjach. Ponadto w przypadku rozliczania kontrowersyjnych lub skomplikowanych transakcji o znacznej wartości warto zasięgnąć porady doradcy podatkowego. Można także rozważyć wystąpienie z wnioskiem do ministra finansów o interpretację indywidualną potwierdzającą prawidłowość dokonywanych rozliczeń. Dobrą praktyką jest również zlecanie firmom świadczącym usługi doradztwa podatkowego przeprowadzania cyklicznych przeglądów podatkowych (np. co rok lub co dwa lata), w ramach których weryfikowane są rozliczenia podmiotu z urzędem skarbowym oraz wskazywane sposoby na ograniczenie zidentyfikowanych obszarów ryzyka. Przeglądy pozwalają na wychwycenie ewentualnych nieprawidłowości i podjęcie kroków naprawczych, zanim powstanie zaległość.
W przypadku zidentyfikowania nieprawidłowości i zapłaty zaległego podatku warto natomiast pamiętać o złożeniu tzw. czynnego żalu, tj. dokumentu, który pozwoli na uwolnienie się od odpowiedzialności karno-skarbowej za uszczuplenie podatku.