Księgi rachunkowe prowadzą niezależnie od wielkości firmy spółki handlowe (osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji) oraz inne osoby prawne, a także osoby fizyczne, spółki cywilne, jawne i partnerskie, gdy ich przychody netto ze sprzedaży za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej 800 tys. euro.

Mała firma to pojęcie względne. Część osób może uznać za małą firmę jednoosobową działalność prowadzoną bez zatrudniania pracowników, natomiast dla innych nawet spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i kilkumilionowymi obrotami jest małą firmą.
Rozliczanie kosztów
Ewidencja kosztów na kontach zespołu 4 tylko według rodzajów polega na tym, że wszystkie poniesione koszty proste wynikające z dowodów źródłowych ujmuje się na kontach „Koszty według rodzajów”, wyodrębniając w analityce co najmniej rodzaje kosztów wymagane w załączniku nr 1 do ustawy o rachunkowości (rachunek zysków i strat - wariant porównawczy - wiersze od B.I do B.VII), tzn. konta:
  • Amortyzacja,
  • Zużycie materiałów i energii,
  • Usługi obce,
  • Podatki i opłaty,
  • Wynagrodzenia,
  • Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
  • Pozostałe koszty.
Zaksięgowane na tych kontach koszty w części przypadającej na przyszłe okresy sprawozdawcze przenosi się na konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”, zapisem: Wn konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”/Ma konto „Rozliczenie kosztów”, natomiast z tego konta rozlicza się koszty przypadające na bieżący okres sprawozdawczy, zapisem: Wn konto „Rozliczenie kosztów”/Ma konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”.
Całość kosztów zgromadzonych w ciągu roku obrotowego na kontach „Koszty według rodzajów” przenosi się na dzień bilansowy na wynik finansowy, zapisem: Wn konto „Wynik finansowy”/Ma konto „Koszty według rodzajów”.
Ewidencja kosztów na kontach zespołu 5 tylko według funkcji polega na tym, że wszystkie poniesione koszty proste i złożone związane z zakupem towarów, magazynowaniem i sprzedażą towarów w handlu detalicznym księguje się bieżąco w ciężar przeznaczonego do tego celu konta „Koszty handlowe”.
Wyboru odpowiedniego sposobu ewidencji i rozliczania kosztów handlowych dokonuje kierownik jednostki (właściciel firmy), dając temu wyraz w zakładowym planie kont. Do kosztów działalności operacyjnej w handlu detalicznym zalicza się również wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu w wielkości wynikającej z ewidencji na koncie „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu”.
Ewidencja wartościowa
Ewidencję wartościową towarów w sklepach prowadzi się według osób odpowiedzialnych materialnie za powierzone im mienie. Sposób tej ewidencji zapasów towarów jest przewidziany wyłącznie dla punktów obrotu detalicznego lub miejsc składowania, w której przedmiotem zapisów księgowych są tylko przychody, rozchody i stany całego zapasu.
Ewidencję wartościową stosuje się szczególnie, gdy prowadzenie sklepu lub wyodrębnionego organizacyjnie stoiska sprzedaży towarów powierza się osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę wraz z przyjęciem przez nie odpowiedzialności za powierzone im mienie. Różnice między wartością towarów w cenach ewidencyjnych ustalonych na poziomie cen sprzedaży brutto (zawierających marżę detaliczną i VAT należny) a wartością tych towarów w cenach zakupu ujmuje się w księgach rachunkowych jako odchylenia kredytowe od cen ewidencyjnych zapasów towarów z tytułu marży i oddzielnie z tytułu VAT zarezerwowanego w cenie ewidencyjnej, na koncie „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów w detalu”. Obciążenie placówki przyjmującej towar następuje w momencie przyjęcia przez nią tego towaru z zakupu.
Zaletą ewidencji wartościowej zapasów jest to, że umożliwia ona rozliczanie osób odpowiedzialnych z powierzonego im mienia (towarów, opakowań, utargów gotówkowych). Prowadzenie tej ewidencji wymaga staranności osób odpowiedzialnych, którym powierzono prowadzenie sklepu, zwłaszcza w zakresie prawidłowego sporządzania dowodów potwierdzających przychody i rozchody towarów oraz terminowego przekazywania dowodów księgowych do komórki księgowości.
Towary poza ewidencją
Warunkiem stosowania rozwiązania polegającego na odpisywaniu w koszty towarów na dzień zakupu jest ustalanie stanu zapasów towarów na koniec okresu sprawozdawczego, za który jednostka reguluje zaliczki na podatek dochodowy, nie później niż na dzień bilansowy. O wartość tego zapasu dokonuje się korekty kosztów z tytułu dokonanych odpisów w koszty wartości towarów w cenach zakupu, na koncie „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)” zapisem księgowym: Wn konto „Towary”/Ma konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”.
Z przepisów ustawy o rachunkowości nie wynikają bezpośrednio ograniczenia co do możliwości i zakresu stosowania tego uproszczonego rozwiązania ewidencyjnego. Należy jednak pamiętać, że ustawa zobowiązuje jednostki do przestrzegania zasady istotności. Dokonując wyboru rozwiązań dopuszczonych ustawą i dostosowując je do potrzeb jednostki, należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, przy zachowaniu zasady ostrożności. Jednostka nie powinna stosować tego rozwiązania w sytuacji, gdy powierza prowadzenie sklepów osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, zwłaszcza w jednostkach o szerokim zakresie działalności, dużej częstotliwości dokonywanych operacji i zarazem dużej ich różnorodności oraz szerokim asortymencie towarów. Rezygnacja z bieżącej ewidencji zapasów towarów może być celowa tylko wtedy, gdy firma prowadzi działalność w małym zakresie i istnieje realna możliwość jej prowadzenia przez właściciela z udziałem członków jego najbliższej rodziny. W przeciwnym razie istnieje większe ryzyko powstania szkód, a nawet niedoborów towarowo-kasowych.
PRZYKŁAD
JAK KSIĘGOWAĆ TOWARY NIEOBJĘTE EWIDENCJĄ
1. Przyjęcie towarów w cenach zakupu (łącznie z niepodlegającym odliczeniu VAT), odpis w koszty
■ Wn konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”/Ma konto „Rozliczenie zakupu”.
2. Nieodpłatne przekazanie towarów osobom fizycznym i prawnym na cele niezwiązane z prowadzeniem firmy
a) wartość towaru w cenie zakupu (nabycia):
■ Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”,
b) VAT należny - na podstawie faktury wewnętrznej:
■ Wn kotno „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego”.
3. Przekazanie towarów na własne potrzeby firmy (przy założeniu, że firma stosuje układ rodzajowy kosztów)
■ Wn konto „Koszty według rodzajów”/Ma konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”.
4. Zwrot towarów dostawcom w wyniku zgłoszonych reklamacji po dokonaniu zapłaty. Przyjmuje się dane wynikające z faktury korygującej wystawionej przez dostawcę
a) wartość towarów w cenie zakupu:
■ Ma konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”,
b) korekta VAT naliczonego przy zakupie:
■ Ma konto „VAT naliczony i jego rozliczenie”,
c) razem korekta zobowiązania wobec dostawcy (kwota z poz. 4a plus kwota z poz. 4b)
■ Wn konto „Rozrachunki z dostawcami”.
5. Stan zapasu towarów ustalony na dzień bilansowy lub na dzień kończący inny okres sprawozdawczy (np. miesiąc, półrocze) przyjęty do zapłaty zaliczki napodatek dochodowy, ustalony w cenach zakupu
■ Wn konto „Towary”/Ma konto „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”.
Na koniec następnego okresu sprawozdawczego zapas ten przenosi się ponownie w ciężar konta „Wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia)”.
PRZYKŁAD
UJMOWANIE KOSZTÓW HANDLOWYCH
1. Naliczenie amortyzacji
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Odpisy umorzeniowe środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych”,
2. Usługi obce udokumentowane fakturą VAT
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Rozrachunki z dostawcami” lub „Rozliczenie zakupu”.
3. Zużycie materiałów na potrzeby własnej działalności
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Materiały i opakowania”.
4. Naliczenie wynagrodzeń
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń”
5. Koszty podróży służbowych
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Kasa” lub „Rachunek bieżący” (jeżeli następuje zwrot wydatków) lub konto „Pozostałe rozrachunki z pracownikami” (jeżeli następuje rozliczenie uprzednio pobranej zaliczki).
6. Naliczenie funduszu świadczeń socjalnych
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Rozliczenie międzyokresowe kosztów” lub „Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych”.
7. Koszty rozliczane w czasie
a) poniesienie kosztów:
■ Wn konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”/Ma konto „Rozliczenie zakupu”.
b) zarachowanie części kosztów przypadających na bieżący okres sprawozdawczy:
■ Wn konto „Koszty handlowe”/Ma konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”.
WERONIKA CHMIELEWSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 8 ust. 1 oraz art. 17 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).