Zwolnienie z podatku od towarów i usług nie jest tak korzystne dla podatnika jak stosowanie stawki 0 proc. VAT. Obydwa przypadki łączy to, że odbiorca danej czynności nie jest obciążany tym podatkiem. Jaki jest charakter zwolnienia z VAT i jaka jest różnica między zwolnieniem a stosowaniem stawki VAT w wysokości 0 proc.?

Jerzy Martini doradca podatkowy, Baker & McKenzie Z punktu widzenia wykonawcy danej czynności, zastosowanie zwolnienia z VAT, w przeciwieństwie do opodatkowania stawką 0 proc. VAT, nie daje prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT. Konsekwentnie, w przypadku stosowania zwolnienia z VAT, kupujący powinien być świadomy, że nieodliczalny VAT był prawdopodobnie jednym z elementów kosztowych zwiększających cenę świadczenia. Poprzez wprowadzenie zwolnienia z VAT w wymiarze ekonomicznym dochodzi do opodatkowania tym podatkiem zakupów podatnika wykorzystanych do działalności zwolnionej z podatku. Podatnik zwolniony z VAT ponosi więc ekonomiczny ciężar podatku od towarów i usług podobnie jak ostateczny konsument. Ewentualna różnica w tym zakresie wynika z faktu, że ostateczny konsument, będący osobą fizyczną, w większości przypadków nie rozlicza się w ramach podatku dochodowego w sposób umożliwiający odliczanie poniesionych kosztów uzyskania przychodów. Natomiast podatnik zwolniony z VAT wykonujący czynności na rzecz innych podmiotów może zasadniczo traktować nieodliczalny podatek naliczony jako swój koszt uzyskania przychodu dla celów podatku dochodowego. Zatem stosowanie zwolnienia z VAT przekłada się zasadniczo na mniejsze dochody, a co za tym idzie – niższe ich opodatkowanie. Warto zwrócić uwagę, że począwszy od 1 maja 2004 r. znacząco ograniczony został zakres czynności podlegających zwolnieniu przedmiotowemu z VAT. Głównym powodem było w tym przypadku dostosowanie polskich przepisów do prawa wspólnotowego, jednak nie był to jedyny czynnik ograniczający zakres zwolnień. Zasadniczo, wykonywanie czynności określonych w art. 43 ustawy z dnia 11 marca o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.; dalej ustawa o VAT) powoduje zwolnienie z VAT niezależnie od tego, jaki podmiot wykonuje te czynności. Tym niemniej w poszczególnych regulacjach wprowadzono również ograniczenia podmiotowe, np. zwolnienie usług pocztowych odnosi się wyłącznie do czynności wykonywanych przez pocztę państwową (konsekwentnie, w przypadku refakturowania usług pocztowych, nie będzie podstaw do stosowania zwolnienia z VAT). Należy również podkreślić, że przepisy zawarte w Tytule IX Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (który odpowiada art. 13 VI Dyrektywy) ogranicza zakres stosowania zwolnień z VAT przez poszczególne kraje Unii. W tym względzie warto również zwrócić uwagę, że Polska naruszyła to ograniczenie, np. poprzez wprowadzenie, zamiast podstawowej stawki VAT, zwolnienia z tego podatku w odniesieniu do niektórych usług szkoleniowych oraz finansowych. Urzędnicy podatkowi nie mogą oczywiście odmówić prawa podatnika do stosowania w takiej sytuacji zwolnienia z VAT. Odpowiedzialność za niedostosowanie prawa do przepisów wspólnotowych ciąży na danym kraju UE, a nie na podatnikach. Z drugiej strony podatnicy mogą (jeśli jest to dla nich korzystne) wbrew regulacjom ustawy o VAT opodatkować takie usługi, które zgodnie z przepisami dyrektyw nie korzystają ze zwolnienia. Również w takim przypadku organy podatkowe nie mają podstaw do kwestionowania niezastosowania zwolnienia.