Rozmowa z Magdaleną Taborską, doradcą podatkowym i menedżerem w zespole ds. podatków międzynarodowych w PwC

Ostatnio coraz więcej słyszy się o uszczelnianiu systemu podatkowego: wspominał o tym premier Tusk w swoim expose, temat ten poruszył w wywiadzie nowy minister finansów Mateusz Szczurek (DGP nr 227 z 25 listopada). Tego typu informacje pojawiają się także na poziomie europejskim i globalnym. Czy uszczelnianie systemu podatkowego jest obecnie ogólnoświatowym trendem?

Rzeczywiście, prace w tym zakresie zostały ostatnio zintensyfikowane. Temat uszczelniania systemów podatkowych jest jednym z głównych obszarów zainteresowań zarówno państw z Unii Europejskiej, jak i poza nią. O wadze tego tematu świadczy umieszczenie go na agendzie spotkań państw grup G-8 i G-20. Również UE zajęła swoje stanowisko w zakresie uszczelniania systemu podatkowego, przedstawiając 6 grudnia 2012 r. oficjalny plan działania mający na celu walkę z oszustwami podatkowymi i uchylaniem się od opodatkowania. OECD także wydała kilka raportów z wytycznymi dotyczącymi poruszanego zagadnienia – raporty BEPS (ang. Base Erosion and Profit Shifting).

Dlaczego ten temat stał się szczególnie istotny obecnie?

W dzisiejszych czasach globalizacja sprawiła, że duże korporacje, ale także mniejsze przedsiębiorstwa, działają w wielu krajach jednocześnie. Często dochody przedsiębiorstw są opodatkowane w innym kraju niż są fizycznie generowane. W tym kontekście poszczególne państwa są zainteresowane, aby utrzymać i opodatkować dochód generowany w danym państwie i zapobiegać przerzucaniu go do innych jurysdykcji podatkowych (w tym takich, w których podatek może nie być płatny w ogóle).

Jak Polska wpisuje się w ten trend?

W Polsce również podjęto próby wprowadzenia klauzuli obejścia prawa podatkowego do ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.). Próby te podejmowano już wcześniej, jednak klauzula zawarta w art. 24b ordynacji została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z Konstytucją RP. Klauzula, którą zaproponowano obecnie, najprawdopodobniej też zostanie poddana podobnej analizie.

Czy oprócz wydania ogólnych zaleceń i planów w sprawie walki z uchylaniem się od opodatkowania, wydano – na poziomie UE – jakieś dokumenty prawnie wiążące państwa członkowskie?

Należało spodziewać się, że po opublikowaniu w grudniu zeszłego roku planów walki z nadużyciami podatkowymi, Komisja Europejska będzie podejmować konkretne działania mające na celu realizację tych planów. Jednym z nich jest wydanie 25 listopada 2013 r. propozycji zmian do jednej z ważniejszych dyrektyw w zakresie podatków bezpośrednich. Chodzi o dyrektywę o spółkach dominujących i zależnych (2011/96/EU). Regulacje wynikające z tej dyrektywy zostały także bezpośrednio wprowadzone do polskiej ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.) wraz z przystąpieniem Polski do UE. W uproszczeniu dyrektywa ta pozwala na zwolnienie z opodatkowania dywidend wypłacanych między spółkami będącymi rezydentami UE. Oznacza to, że polska spółka, wypłacając dywidendę np. do spółki holenderskiej, nie pobiera (przy spełnieniu pewnych warunków) podatku u źródła od takiej wypłaty. Celem tych regulacji jest usuwanie barier podatkowych dla organizacji działających w ramach UE i stworzenie poczucia, że organizacje działające na terenie UE działają w ramach jednolitego rynku, także pod względem podatkowym.

Dlaczego więc wprowadza się ograniczenia w stosowaniu tej dyrektywy?

Unijny komisarz ds. podatków Algirdas Semeta, stwierdził, że unijna polityka podatkowa jest mocno skoncentrowana na tworzeniu lepszych warunków dla prowadzenia biznesu w ramach UE, w tym także w zakresie opodatkowania poprzez eliminację podwójnego opodatkowania w związku z dokonywaniem płatności transgranicznych. Przyznał przy tym, że zasady realizujące ten cel wymagają pewnego dostosowania i zmiany, jeśli wykorzystywane są w sposób niewłaściwy, tj. służą uchylaniu się od opodatkowania. Według tego komisarza, omawiana zmiana dyrektywy ma na celu zapewnienie, że normy obowiązujące w UE są respektowane. Ponadto zmiany te mają doprowadzić do zwiększenia dochodów budżetowych poszczególnych państw i poprawy warunków konkurencyjności dla biznesu. Chodzi zatem o uszczelnienie systemu podatkowego i zapobieżenie sytuacji, w której stosowane są sztuczne struktury lub rozwiązania mające na celu jedynie osiągnięcie pewnych korzyści podatkowych, a niemające pokrycia w rzeczywistych realiach biznesowych.

Czy zmiana dyrektywy ma bezpośredni skutek dla Polski?

Zmieniona dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie UE do implementacji nowych postanowień do porządku prawnego kraju członkowskiego do 31 grudnia 2014 r. Zatem można założyć, że regulacje umożliwiające ograniczenie stosowania zwolnienia dla dywidend będą w Polsce obowiązywać od 1 stycznia 2015 r.

Jakie konsekwencje dla polskich przedsiębiorców może mieć ta zmiana?

Jak wspomniałam, zmiana dyrektywy ma na celu uszczelnienie systemu podatkowego na poziomie UE. W zmienionej dyrektywie wprowadzono ograniczenie stosowania zwolnienia dla dywidend wypłacanych w ramach sztucznych transakcji. Transakcje są, zgodnie ze zmienioną dyrektywą, uznane za sztuczne, m.in. gdy zastosowana struktura lub schemat transakcji nie są zwyczajowo stosowane w środowisku biznesowym, mają na celu kompensowanie /anulowanie zobowiązań lub też korzyści podatkowe wynikające ze stosowania tych rozwiązań są niewspółmiernie wysokie w stosunku do ryzyka podejmowanego przez podatnika lub też nie są odzwierciedlone w jego przepływach pieniężnych.

Co to oznacza w praktyce?

W uzasadnieniu do zmian w dyrektywie wskazano, że głównym celem wprowadzenia tych zmian jest uniemożliwienie stosowania tzw. instrumentów hybrydowych. Oznacza to, że jeśli polski podmiot otrzymuje dywidendę, która mogła być zaliczona przez podmiot ją wypłacający do kosztów podatkowych, państwo, w którym podmiot otrzymujący dywidendę, jest rezydentem podatkowym, może odmówić zastosowania zwolnienia wynikającego z dyrektywy. W konsekwencji, polska spółka otrzymująca tego typu dywidendy może ponieść dodatkowy ciężar podatkowy, gdyż będzie obowiązana do zapłaty podatku dochodowego od otrzymanej dywidendy. W tym kontekście istotne jest, aby polskie spółki zbadały obecnie, z jakich źródeł otrzymują dywidendy i czy wypłacana dywidenda nie jest traktowana jak koszt podatkowy w kraju jej wypłaty. W tym momencie trudno powiedzieć, jak polskie organy podatkowe będą badać ten aspekt. Być może będą zwracać się z prośbą o przedstawienie dowodów, że za granicą wypłacane dywidendy nie były zaliczone do kosztów podatkowych, np. w formie oświadczenia podmiotu wypłacającego dywidendę.

Czy zmianie ulegnie też stosowanie dyrektywy dla dywidend wypłacanych przez polskie spółki do podmiotów z innych krajów UE?

Uzasadnienie do zmian nie odnosi się wprost do tego zagadnienia. Jednak należy zwrócić uwagę na to, że klauzula o wykazywaniu sztucznego charakteru schematu lub transakcji jest dość ogólna. Taka konstrukcja może posłużyć organom podatkowym do weryfikacji, czy podmiot otrzymujący dywidendę nie jest sztucznym tworem – wprowadzonym do struktury jedynie w celu zastosowania zwolnienia podatkowego wynikającego z dyrektywy. Pojawia się tu problem praktyczny, który był również poruszany w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE – gdzie należy poprowadzić granicę pomiędzy sztucznym a rzeczywistym tworem biznesowym? Jakie zasoby, np. personel, pomieszczenia, powinna mieć spółka, która prowadzi jedynie działalność holdingową? Na takie pytania trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź. Można się spodziewać, że jeśli organy podatkowe będą chciały ten aspekt weryfikować, mogą prosić polskie podmioty wypłacające dywidendę o wykazanie, że spółka, do której wypłacana jest dywidenda, prowadzi rzeczywistą działalność, np. osiąga inne dochody oprócz dywidendy otrzymywanej od polskiego podmiotu, zatrudnia personel, wynajmuje biuro.
W najbliższym czasie można spodziewać się, że zarówno Komisja Europejska, jak i poszczególne państwa członkowskie będą podejmować kolejne działania mające na celu dalsze uszczelnianie systemów podatkowych, zatem na pewno czeka nas wiele zmian w tym zakresie.
Od 1 stycznia 2015 r. mogą zostać wprowadzone ograniczenia w stosowaniu zwolnienia dla dywidend wypłacanych w ramach sztucznych transakcji