Zwolnione z podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Od tej zasady przepisy przewidują jednak wiele wyjątków.

Czy od odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu jest PIT
Podatniczka jest właścicielką działki, na której znajdują się budynki mieszkalne i gospodarcze stanowiące odrębny przedmiot własności. Właścicielem tych zabudowań jest podatnik, który nabył je w drodze licytacji w 1996 roku. Podatniczka wystąpiła do sądu rejonowego z powództwem przeciwko podatnikowi o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu w okresie sprzed licytacji. Sąd zasądził na rzecz podatniczki odszkodowanie wraz z ustawowymi odsetkami jako odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu. Czy od takiego odszkodowania trzeba zapłacić PIT?
Tak
Nie wszystkie odszkodowania otrzymane przez osoby fizyczne wolne są od podatku dochodowego. Ze zwolnienia przedmiotowego korzystają bowiem jedynie te odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów rangi ustawy lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie bądź wyroków lub ugód sądowych, z wyjątkiem odszkodowań wyraźnie wyłączonych ze zwolnienia.
Z bezumownym korzystaniem z rzeczy mamy do czynienia, gdy osoba trzecia bez tytułu prawnego wchodzi w sferę uprawnień właścicielskich, w wyniku czego właściciel zostaje pozbawiony faktycznego władztwa nad rzeczą oraz możliwości czerpania z niej pożytków. Odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości obejmuje spodziewane korzyści z tytułu umowy najmu lub dzierżawy, która zostałaby zawarta, gdyby nieruchomość nie została zajęta. Przepisy prawa przyznają właścicielowi prawo do roszczenia o odszkodowanie, które obejmuje kompensatę utraconych korzyści, jakie właściciel uzyskałby, gdyby rzecz wynajął. Specyfika prawa podatkowego nakazuje inaczej traktować odszkodowanie z tytułu poniesionych przez poszkodowanego strat i odszkodowanie z tytułu utraconego zysku. Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega bowiem wyłącznie odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści, jakich poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zatem wynagrodzenie otrzymane przez podatniczkę od samoistnego posiadacza na postawie wyroku sądowego za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest roszczeniem rozliczeniowym. Obejmuje ono wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby rzecz wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania. Nie ma więc podstaw, aby zakwalifikować wypłacone kwoty do odszkodowań, które korzystają ze zwolnienia od opodatkowania tym podatkiem. Katalog zwolnień zawarty w ustawie o PIT nie obejmuje również odsetek od przedmiotowych wynagrodzeń.
Podstawa prawna
■ Art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
■ Art. 224-225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy odszkodowanie za nieotrzymaną zapłatę jest przychodem
Podatnik prowadzi działalność gospodarczą w spółce jawnej. W ramach działalności spółka sprzedaje swoje wyroby kontrahentom zagranicznym, w tym w ramach eksportu na rynki wschodnie. Ponieważ dostawy takie są obarczone dużym ryzykiem związanym z możliwością braku zapłaty za dostarczone towary i wyroby, dostawy te zostały ubezpieczone. W 2007 roku spółce zostało wypłacone odszkodowanie w związku z nieotrzymaniem zapłaty za towar. Czy otrzymane odszkodowanie stanowi przychód do opodatkowania?
Tak
Za przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych VAT za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny VAT.
Przychodem z działalności są również otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej.
Jednak przepisy ustawy o PIT przewidują, że wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem m.in. odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali podatkowej lub liniowym PIT. Zatem otrzymane odszkodowanie za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą jest przychodem z działalności gospodarczej, podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Podstawa prawna
■ Art. 14, art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Czy odszkodowanie od zakładu energetycznego jest opodatkowane
Podatnik wraz z żoną jest właścicielem i użytkownikiem gospodarstwa rolnego. W 2006 roku zakład energetyczny poczynił na należącym do podatnika terenie szkody, za które wypłacił uzgodnione na podstawie podpisanego porozumienia odszkodowanie w wysokości 800 zł. W związku z dokonaną wypłatą podatnikowi wystawiono PIT-8C z kwotą odszkodowania z tytułu zniszczeń w drzewostanie. Czy odszkodowanie od zakładu energetycznego jest opodatkowane?
Tak
Zawarte przez podatnika porozumienie z zakładem energetycznym stanowi rodzaj ugody. Z porozumienia tego wynika, że zakład w związku ze stratami powstałymi w trakcie prowadzenia prac eksploatacyjno-remontowych (przycięcie dębu) zobowiązuje się do zapłacenia odszkodowania za wynikłe z powodu tej działalności straty. Zatem w opisanym przypadku nie mają zastosowania zwolnienia wynikające z art. 21 ust. 1 pkt 3 i pkt 120 ustawy o PIT, gdyż odszkodowanie wypłacono na podstawie porozumienia (ugody). Tak więc otrzymane przez podatnika odszkodowanie związane ze stratami powstałymi na skutek prowadzenia na terenie działki podatnika prac eksploatacyjno-remontowych podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Podstawa prawna
■ Art. 10, art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Czy od odszkodowania za zwolnienie z pracy jest PIT
Sąd orzekł o przyznaniu odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami w związku z niezgodnym z prawem, zdaniem sądu, odwołaniem z funkcji dyrektora szkoły. Czy od kwoty takiego odszkodowania należy odprowadzić podatek dochodowy?
Nie
Zwolnienie z podatku dochodowego kwoty otrzymanego odszkodowania uwarunkowane jest dwoma przesłankami. Pierwszym z wymaganych warunków jest określenie w przepisach odrębnych ustaw lub przepisach wykonawczych wysokości lub zasad ustalania odszkodowania. Drugim warunkiem jest niewymienienie przez ustawodawcę określonego odszkodowania jako wyłączonego spod zwolnienia z PIT.
W ustawie o systemie oświaty, na podstawie której odwołanie z funkcji dyrektora szkoły nastąpiło, brak jest uregulowań prawnych co do ewentualnych roszczeń związanych z odwołaniem z funkcji dyrektora z naruszeniem przepisów. Sąd uznał, że w tym zakresie zastosowanie powinny znaleźć przepisy kodeksu pracy. Zatem wysokość i zasady ustalania tych odszkodowań wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw, tj. kodeksu pracy. Odszkodowanie za niezgodne z przepisami prawa odwołanie z funkcji dyrektora szkoły nie jest wymienione w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowiących wyjątki od zasady określonej tym przepisem. Zatem należy uznać, że zostały spełnione dwie przesłanki wymagane do zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych odszkodowania zasądzonego tytułem niezgodnego z prawem odwołania z funkcji dyrektora szkoły, tak więc na płatniku nie ciąży obowiązek poboru zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Podstawa prawna
■ Art. 21 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Kolumnę opracowała EWA MATYSZEWSKA