Od wypłacanych pracownikom rekompensat i odszkodowań nie trzeba płacić podatku dochodowego, o ile spełniają one ustawowe warunki.
W wielu przypadkach odszkodowania – w tym związane ze stosunkiem pracy – są traktowane preferencyjnie pod względem podatkowym. W praktyce oznacza to możliwość korzystania ze zwolnień z PIT.

Liczne wyjątki

Katarzyna Klimkiewicz, doradca podatkowy, partner w Advicero Tax, wyjaśnia, że odszkodowanie powinno być wypłacone na podstawie odpowiednich przepisów (w praktyce – kodeksu pracy lub przepisów wykonawczych) i jednocześnie nie może podlegać żadnemu z wyłączeń wskazanych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.). Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 tej ustawy wymienia m.in. następujące wyjątki:
● określone w prawie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
● odprawy pieniężne wypłacane na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
● odszkodowania przyznane na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
● odszkodowania wynikające z zawartych umów lub ugód innych niż sądowe.
Katarzyna Klimkiewicz wyjaśnia, że zamysłem ustawodawcy było zwolnienie z podatku tylko tych kwot, które stanowią dla podatnika (w tym wypadku pracownika) rekompensatę za poniesione przez niego szkody.
– Pozostawienie odszkodowania do dyspozycji poszkodowanego w całości, a więc bez pomniejszania go o podatek, uzasadnione jest poniesionym przez niego uszczerbkiem finansowym lub psychicznym – mówi ekspert Advicero Tax.
Dodaje, że w każdym innym przypadku, tj. gdy wypłacone kwoty mogą prowadzić do wzbogacenia podatnika, z założenia podlegają one opodatkowaniu PIT.

Wyrok lub ugoda

Ponieważ wyłączenia ze zwolnienia są dość duże, powstaje pytanie, jakie rekompensaty związane ze stosunkiem pracy w praktyce są wolne od podatku. Katarzyna Klimkiewicz jako przykłady podaje odszkodowania za naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów (z wyjątkiem skrócenia okresu wypowiedzenia), naruszenie zasady równego traktowania, z tytułu mobbingu czy związane z niewydaniem lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy.
– Warunkiem jest, aby odszkodowanie wynikało z wyroku sądu lub ugody sądowej. Te wypłacone na podstawie ustaleń pozasądowych spowodują, że otrzymane świadczenia będą przychodem podlegającym opodatkowaniu – ostrzega Katarzyna Klimkiewicz.
Warto wskazać, że NSA w wyroku z 7 czerwca 2013 r. (sygn. akt II FSK 2008/11) uznał, że zwolnieniu z PIT podlegają również odszkodowania za wypadki przy pracy wypłacane przez pracodawcę na podstawie art. 444 par. 1 kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). W sprawie tej zakład pracy zwracał poszkodowanym pracownikom udokumentowane fakturami i rachunkami koszty leczenia, rehabilitacji lub bezpośrednio je finansował. W ocenie sądu art. 444 par. 1 k.c. określa zakres i sposób rekompensaty. Zgodnie z nim naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego należy wyłożyć z góry sumę potrzebną na leczenie, a jeżeli pracownik stał się inwalidą – także sumę potrzebną na przygotowanie go do innego zawodu. Pracodawca – będąc zobowiązanym z mocy prawa do naprawienia szkody – przystępował do realizacji tego obowiązku dobrowolnie przed ewentualnym wydaniem wyroku czy zawarciem ugody (aby nie narażać się na dodatkowe koszty i odsetki). Wypłata należności następowała jednak bez jakiejkolwiek umowy czy porozumienia i nie wyłączała możliwości dochodzenia przez pracownika w przyszłości dalszego odszkodowania lub zadośćuczynienia. NSA uznał, że odszkodowania wypłacone przez pracodawcę zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego są wolne od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT.