Pan Krzysztof półtora roku temu kupił na potrzeby firmy nieruchomość, od której zapłacił VAT. Urząd skarbowy odmówił zwrotu podatku, ale przez ponad rok nie wydał decyzji w tej sprawie. – Na pytanie, kiedy ją dostanę, naczelnik urzędu skarbowego odparł, że to wymaga dodatkowych wyjaśnień i muszę czekać. Nie otrzymałem jednak żadnego pisma o powodach zwłoki ani decyzji odmownej. Czy urząd może przez tak długi czas nie wydać decyzji? Co mam robić? Poniosłem realne straty i chciałbym, żeby winny lub winni zostali ukarani – pisze czytelnik.
Maciej Kijas, adwokat, Kancelaria Adwokacka Maciej Kijas / Media / materialy prasowe
W tym przypadku termin wydania decyzji został zdecydowanie przekroczony. Załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Nie wlicza się tu terminów przewidzianych w przepisach prawa podatkowego dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania i opóźnień spowodowanych z winy podatnika lub z przyczyn niezależnych od organu podatkowego. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie organ podatkowy ma jednak obowiązek zawiadomić podatnika, podając przyczyny i wskazując nowy termin. Również wtedy, gdy jego niedotrzymanie nastąpiło z przyczyn niezależnych.
Wobec powyższego pan Krzysztof powinien złożyć skargę do dyrektora izby skarbowej, który wyznaczy dodatkowy termin, zarządzi też wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w odpowiednim czasie. Stwierdzi również, co bardzo istotne, czy nastąpiło to z rażącym naruszeniem prawa. Pracownik, który z nieuzasadnionych przyczyn nie załatwił sprawy w przewidzianym przepisami czasie lub nie zrobił tego w terminie dodatkowym, poniesie odpowiedzialność porządkową (upomnienie, nagana, kara pieniężna), dyscyplinarną lub inną przewidzianą prawem.
Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi też odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, albo inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeśli została ona wyrządzona przez niewydanie decyzji w postępowaniu administracyjnym (czyli także w postępowaniu podatkowym), można złożyć do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego skargę na przewlekłość naczelnika urzędu skarbowego. Jeżeli sąd ją uwzględni, zobowiąże go do wydania decyzji w określonym terminie. Dopiero, jeżeli tego nie zrobi, można domagać się odszkodowania za wyrządzoną tą bezczynnością szkodę. Funkcjonariusze publiczni odpowiadają też za wyrządzoną szkodę własnym majątkiem. Jednak, żeby tak się stało, muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:
● na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub na mocy ugody zostało wypłacone odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa;
● to rażące naruszenie prawa zostało spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego i stwierdzone decyzją lub wyrokiem.
Dopiero wtedy kierownik urzędu, który wypłacił odszkodowanie za błąd urzędnika, może złożyć do prokuratura wniosek o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Jeżeli złożenie pozwu jest uzasadnione, prokurator najpierw wzywa urzędnika do dobrowolnego zapłacenia odszkodowania w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania. Dopiero po bezskutecznym upływie tego terminu składa do sądu pozew o odszkodowanie od urzędnika.
Urzędnik ponosi odpowiedzialność majątkową do wysokości dwunastokrotności miesięcznego wynagrodzenia. Jeśli błędy powodujące szkodę popełniło kilku urzędników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność stosownie do przyczynienia się do rażącego naruszenia prawa i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie tych faktów, odpowiadają oni w częściach równych.
Podstawa prawna
Art. 417, art. 4171 par. 3 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93).
Art. 3 par. 2 pkt. 8 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.).
Art. 139-142 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.).
Art. 2, art. 5, art. 7, art. 9 ustawy z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (Dz.U. nr 34, poz. 173).
Należy odróżnić ustawę o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa od art. 417 kodeksu cywilnego, w myśl którego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego albo inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Aby skutecznie dochodzić odszkodowania na drodze procesu cywilnego, należy – najogólniej rzecz ujmując – udowodnić zaistnienie zdarzenia wywołującego szkodę, związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem i szkodą, fakt wystąpienia szkody i jej wysokość. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność w trybie art. 417 k.c., trzeba ponadto udowodnić, że niezgodne z prawem działania lub zaniechanie nastąpiło przy wykonywaniu władzy publicznej. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia – co do zasady – można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem (art. 4171 par. 2 k.c.).
Odpowiedzialność na podstawie ustawy z 20 stycznia 2011 r. dotyczy natomiast relacji funkcjonariusza publicznego z podmiotem, który ponosi odpowiedzialność majątkową za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej, a więc np. Skarbem Państwa lub też jednostką samorządu terytorialnego. Dla dochodzenia roszczeń z ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (dalej: ustawa z 20 stycznia 2011 r.) nie stanowi przeszkody to, że urzędnik już nie jest zatrudniony w danym urzędzie. Zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy z 20 stycznia 2011 r. wynagrodzenie przysługujące funkcjonariuszowi publicznemu określa się na dzień działania lub na koniec okresu zaniechania, które spowodowało rażące naruszenie prawa. Gdy wynagrodzenie może być określone w różnej wysokości, przyjmuje się najwyższą. Jeżeli ustalenie wynagrodzenia według powyższych zasad nie jest możliwe, określa się je na dzień stwierdzenia rażącego naruszenia prawa, a jeżeli w tym dniu osobie odpowiedzialnej nie przysługuje już wynagrodzenie jako funkcjonariuszowi publicznemu, określa się je na ostatni dzień, w którym jej przysługiwało.