Od wielu świadczeń adresowanych do rodzin nie trzeba płacić podatku. Dotyczy to różnych wypłat, począwszy od wsparcia z opieki społecznej, a skończywszy na alimentach. W przypadku zwolnień limitowanych PIT płaci się od nadwyżki.
Wysoka ulga prorodzinna to bez wątpienia największy podatkowy przywilej związany z rodzicielstwem. Do tej pory rocznie można było odliczyć od podatku maksymalnie 1112,04 zł na każdego syna lub córkę, ale począwszy od zeznań składanych za 2013 r., ulga na trzecie dziecko wzrośnie o 50 proc., a na czwarte i każde kolejne – aż o 100 proc. (oznacza to podwyższenie w tych przypadkach rocznej kwoty ulgi odpowiednio do 1668,06 zł i 2224,08 zł). Ponadto małżonkowie, a także osoby samotnie wychowujące dziecko mogą obliczyć swój roczny podatek na szczególnych zasadach (określają go w podwójnej wysokości, ale od połowy dochodów).
Te przywileje związane z rozliczeniem rocznym to niejedyne elementy podatkowej polityki prorodzinnej. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera również inne rozwiązania o takim charakterze. Wiele rodzajów świadczeń otrzymywanych przez rodziny korzysta obecnie ze zwolnień z PIT. Katalog wszystkich zwolnień przedmiotowych – w tym tych adresowanych szczególnie do rodzin – określony został w art. 21 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Na szczególnych zasadach

Pierwsza grupa zwolnień, którą można wyodrębnić, obejmuje świadczenia związane z szeroko rozumianą pomocą socjalną dla rodzin. Przede wszystkim wolne od podatku dochodowego są należności otrzymane na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, dodatki rodzinne i pielęgnacyjne, świadczenia pieniężne uzyskane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów oraz zasiłki porodowe otrzymane na podstawie odrębnych przepisów (art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT).
Z brzmienia tego przepisu wynika, że zwolnione z opodatkowania są wszystkie wypłaty otrzymywane przez podatników na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.). Chodzi tu więc o:
● zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego;
● świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne;
● zapomogę z tytułu urodzenia dziecka wypłacaną mieszkańcom danej gminy na podstawie uchwały podjętej przez jej radę;
● jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka, czyli becikowe.
Jednorazowe zasiłki z tytułu urodzenia się dziecka mogą być też wypłacane z funduszy związków zawodowych. Również wtedy są zwolnione z PIT (art. 21 ust. 1 pkt 9).
Podatku nie zapłacimy także od niektórych świadczeń wypłacanych przez organy rentowe (ZUS) na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Dotyczy to w szczególności dodatków do renty rodzinnej: pielęgnacyjnego (objęty zwolnieniem z art. 21 ust. 1 pkt 8) oraz dla sierot zupełnych (objęty zwolnieniem z art. 21 ust. 1 pkt 64).
Osobna preferencja podatkowa dotyczy świadczeń z pomocy społecznej (art. 21 ust. 1 pkt 79). Chodzi tu więc o wszelkie środki wypłacane przez ośrodki pomocy społecznej na podstawie ustawy regulującej zasady jej przyznawania z 12 marca 2004 r. (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 182).

Koszty opieki i stypendia

Kolejna grupa zwolnień dotyczy rekompensat kosztów wychowania dzieci. I tak, wolne od podatku dochodowego są kwoty stanowiące zwrot kosztów z tytułu opieki nad dzieckiem lub osobą zależną otrzymane na podstawie przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych do tych ustaw, finansowane z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Funduszu Pracy lub z budżetu Unii Europejskiej (art. 21 ust. 1 pkt 26b). Mowa tu np. o świadczeniach regulowanych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 674 z późn. zm.). Zgodnie z art. 61 tej ustawy bezrobotnym samotnie wychowującym co najmniej jedno dziecko do lat 7 starosta może refundować koszty opieki nad nim, jeżeli rodzic podejmie zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, lub zostanie skierowany na staż, przygotowanie zawodowe dorosłych lub szkolenie oraz pod warunkiem osiągania z tego tytułu miesięcznie przychodów nieprzekraczających minimalnego wynagrodzenia za pracę. Od takiej refundacji nie trzeba płacić podatku dochodowego.
Rodzice będący pracownikami mogą także liczyć na zwolnienie z PIT, gdy wsparcie związane z wychowaniem dzieci otrzymują z zakładu pracy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami podatek nie jest potrącany od świadczeń otrzymywanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) w związku z pobytem dzieci osób uprawnionych do tych świadczeń w żłobkach lub klubach dziecięcych (art. 21 ust. 1 pkt 67a ustawy o PIT).
Zwolnienie przysługuje także w przypadku dopłat do wypoczynku dzieci i młodzieży do lat 18 (zorganizowanego przez podmioty prowadzące działalność w tym zakresie) w formie wczasów, kolonii, obozów i zimowisk, w tym również połączonego z nauką pobytu na leczeniu sanatoryjnym, w placówkach leczniczo-sanatoryjnych, rehabilitacyjno-szkoleniowych i leczniczo-opiekuńczych oraz przejazdów związanych z tym wypoczynkiem i pobytem na leczeniu (art. 21 ust. 1 pkt 78). W przypadku gdy dofinansowanie pochodzi z ZFŚS zwolnienie obejmie całą tę kwotę. Jeśli pochodzi z innych źródeł (np. środków obrotowych pracodawcy) – preferencja przysługuje tylko do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym 760 zł. Nadwyżka świadczenia powinna zostać doliczona do wynagrodzenia pracownika jako przychód ze stosunku pracy.
Zwolnienia z PIT obejmują ponadto niektóre stypendia dla uczniów i studentów. Należy tu wymienić przede wszystkim stypendia naukowe, o ile spełniają warunki określone w art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT, oraz stypendia socjalne, czyli świadczenia pomocy materialnej dla uczniów, studentów, uczestników studiów doktoranckich i osób uczestniczących w innych formach kształcenia pochodzące z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz ze środków własnych szkół i uczelni, przyznane na podstawie przepisów o systemie oświaty oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym (art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o PIT). Wszystkie powyższe stypendia są w całości wolne od podatku.

Zapomogi i dodatki mieszkaniowe

W systemie zwolnień podatkowych, które można powiązać z polityką prorodzinną rządu, znajduje się także preferencja dla zapomóg otrzymywanych w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, długotrwałej choroby lub śmierci (zwolnienie jest limitowane do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym 2280 zł – art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT). Innym przykładem jest zwolnienie obejmujące dodatki mieszkaniowe i ryczałty na zakup opału, przyznane na podstawie odrębnych przepisów o dodatkach mieszkaniowych (art. 21 ust. 1 pkt 97 ustawy o PIT).
Dodatkowo opodatkowaniu podatkiem dochodowym nie podlegają otrzymywane alimenty:
● na rzecz dzieci, które nie ukończyły 25. roku życia, oraz dzieci bez względu na wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymują zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
● na rzecz innych osób niż wymienione powyżej, otrzymane na podstawie wyroku sądu lub ugody sądowej, do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 700 zł. Nadwyżka podlega opodatkowaniu według skali podatkowej jako przychód z innych źródeł.
Zwolnienie z podatku dochodowego w praktyce oznacza, że objętego nim świadczenia (lub jego części – w przypadku zwolnień limitowanych) nie trzeba wykazywać w rocznym zeznaniu podatkowym. Z kolei podmioty je wypłacające nie mają obowiązku ujmowania ich w informacjach przekazywanych podatnikom. Innymi słowy, takie wypłaty są w pełni neutralne z punktu widzenia rozliczenia podatku dochodowego.

1. Czy umorzenie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych jest przychodem

Podatniczka otrzymywała wsparcie pieniężne na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych, które następnie zakwestionowano. W efekcie została zobowiązana do zwrócenia pieniędzy. Zamierza jednak wnioskować o umorzenie tej kwoty. Czy w związku z takim umorzeniem powstanie u niej przychód podlegający opodatkowaniu?

Zgodnie z przepisami ustawy o świadczeniach rodzinnych (art. 30 ust. 9) organ, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranych świadczeń rodzinnych, może je umorzyć łącznie z odsetkami w całości lub części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć ją na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny. Organy podatkowe zgodnie twierdzą, że umorzenie takie jest rodzajem świadczenia rodzinnego i alimentacyjnego, więc co do zasady stanowi przychód podatkowy (z innych źródeł). W opisanej sytuacji podatek jednak nie wystąpi. Świadczenia udzielone na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, w tym także te polegające na umorzeniu kwoty nienależnie pobranego świadczenia, podlegają bowiem zwolnieniu zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Warto przypomnieć, że przepis ten był nowelizowany i od 1 stycznia 2009 r. dotyczy świadczeń otrzymanych, a nie – jak to było wcześniej – wypłaconych. Dzięki temu preferencja przysługuje także w związku z umorzeniem.

2. Czy w przypadku alimentów na rzecz byłego małżonka obowiązuje limit

Żona uzyskała rozwód z orzeczeniem o winie męża. Od byłego małżonka będzie otrzymywać alimenty w wysokości 1000 zł miesięcznie. Czy będą one podlegały opodatkowaniu podatkiem dochodowym?

Zasądzone świadczenia będą podlegały opodatkowaniu jedynie w części. Zwolnienie podatkowe dla alimentów jest zróżnicowane – warunki korzystania z niego zostały inaczej określone w przypadku, gdy otrzymują je dzieci (do ukończenia 25 lat oraz bez względu na wiek, jeśli pobierają zasiłek albo dodatek pielęgnacyjny lub rentę socjalną), a inaczej, gdy takie świadczenia pobiera inny członek rodziny, w tym były małżonek. W pierwszym przypadku alimenty są w całości zwolnione z PIT. W drugim – alimenty objęte są preferencją podatkową do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 700 zł. Dodatkowo muszą być wypłacane na podstawie wyroku lub ugody sądowej.

W opisanej sytuacji ten warunek jest spełniony. Ze względu jednak na kwotę alimentów nadwyżka ponad ustawowy limit będzie stanowiła przychód z innych źródeł, który należy wykazywać w rocznym zeznaniu podatkowym.

3. Czy zapomoga związana ze śmiercią bliskiej osoby jest wolna od podatku

W związku ze śmiercią żony podatnik otrzymał od swojego zakładu pracy zapomogę w wysokości 2000 zł. Czy pracodawca doliczy mu tę kwotę do przychodu ze stosunku pracy i opodatkuje?

Wolne od podatku dochodowego są zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, a także długotrwałej choroby lub śmierci. Preferencja ograniczona jest rocznym limitem 2280 zł. Przepis nie ogranicza źródeł wypłaty zapomogi, zatem ze zwolnienia powinna korzystać również kwota wypłacona przez pracodawcę w związku ze śmiercią osoby bliskiej, w tym wypadku żony podatnika.

Podstawa prawna
Art. 21 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.).