Jednostki gospodarcze często przeznaczają zasoby lub zaciągają zobowiązania na nabycie, rozwój, utrzymanie i doskonalenie zasobów niematerialnych i prawnych takich jak wiedza naukowa lub techniczna, projektowanie i wdrażanie nowych procesów lub systemów, licencje, własność intelektualna, znajomość rynku oraz znaki towarowe. Przykładem takich nakładów są: programy komputerowe, patenty, licencje, wykaz odbiorców, hurtownie danych, programy lojalnościowe z klientami, udział w rynku oraz prawa marketingowe itp. Szeroki katalog wartości niematerialnych i prawnych obejmuje swoim zakresem koszty prac badawczych i rozwojowych. Jak tego typu koszty ujmować w bilansie firmy?
Mimo wspólnej klasyfikacji jako wartości niematerialne i prawne tylko niektóre z tych pozycji posiadają zdolność bilansową - to znaczy mogą być aktywowane w bilansie jednostki i rozliczane na przestrzeni czasu.
Koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli: produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone; techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii; koszty prac rozwojowych zostaną pokryte, według przewidywań, przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.
Ujęciu w bilansie podlegają nakłady na zakończone prace rozwojowe, jeżeli jednostka jest w stanie uwiarygodnić pewne elementy. Będą to: możliwość, z technicznego punktu widzenia, ukończenia składnika wartości niematerialnych i prawnych tak, aby nadawał się do użytkowania lub sprzedaży; zamiar ukończenia składnika wartości niematerialnych i prawnych oraz jego użytkowania lub sprzedaży; zdolność do użytkowania lub sprzedaży składnika wartości niematerialnych i prawnych; sposób, w jaki składnik będzie wytwarzał przyszłe korzyści ekonomiczne, w tym istnienie rynku na produkty powstające dzięki temu składnikowi lub - jeśli składnik ma być użytkowany przez jednostkę - użyteczność tego składnika; dostępność do stosowanych środków technicznych, finansowych i innych, które mają służyć ukończeniu prac rozwojowych oraz użytkowaniu lub sprzedaży tych składników; możliwość wiarygodnego ustalenia nakładów poniesionych w czasie prac rozwojowych, które można przyporządkować temu składnikowi.
Koszty prac rozwojowych są następnie rozliczane w okresie współmiernym do osiąganych korzyści.
Prace rozwojowe są zazwyczaj poprzedzone etapem prac badawczych. Prace badawcze są nowatorskim i zaplanowanym poszukiwaniem rozwiązań podjętych z zamiarem zdobycia i przyswojenia nowej wiedzy naukowej i technicznej. Przykładowo do prac badawczych zalicza się działania zamierzające do zdobycia wiedzy, poszukiwania, ocenę i końcową selekcję sposobu wykorzystania rezultatów prac badawczych, poszukiwania alternatywnych materiałów, urządzeń, produktów bądź procesów.
Koszty prac badawczych nie są ujmowane w bilansie lecz podlegają w całości zaliczeniu do kosztów okresu, w jakim zostały one poniesione. Uzasadnieniem takiej polityki rachunkowości jest fakt, że na etapie prac badawczych jednostka nie jest w stanie określić prawdopodobieństwa i skali osiągniętych w przyszłości korzyści.
Not. EM
dr André Helin, prezes firmy audytorskiej BDO Numerica / DGP