Urząd skarbowy w rocznym rozliczeniu PIT zazwyczaj skrupulatnie sprawdza wykorzystane przez podatników ulgi podatkowe. W tym celu może poprosić o złożenie wyjaśnień lub o przedstawienie odpowiedniej dokumentacji.

Organy podatkowe zaczynają sprawdzanie rozliczeń podatkowych w ramach czynności sprawdzających. Gdy one okażą się niewystarczające do rozstrzygnięcia sprawy, urząd może rozpocząć postępowanie lub kontrolę podatkową. Do tego typu procedur powinni być przygotowani zwłaszcza podatnicy, którzy w swoich rozliczeniach podatkowych wykazują ulgi podatkowe. Nie można twierdzić, że czynnościom sprawdzającym zostaną poddane tylko osoby zmniejszające swoje zobowiązania podatkowe, stosując ulgi. Mogą je przejść wszyscy podatnicy rozliczający się z fiskusem.
Jeśli już otrzymamy wezwanie z urzędu skarbowego, pierwsza ważna zasada - nie wpadajmy w panikę. Na początek warto dowiedzieć się w urzędzie, o jakie wyjaśnienie chodzi. Można w tym celu np. zadzwonić do urzędu skarbowego. Potem trzeba zgromadzić dokumenty i albo udać się z nimi do urzędu, albo przesłać je pocztą. Sposób złożenia wyjaśnień też można ustalić z pracownikiem urzędu. Nie zawsze konieczne będzie osobiste stawiennictwo w urzędzie.
PRZYKŁAD: KONTROLA MAJĄTKU MAŁŻEŃSKIEGO
Małżonkowie otrzymali wezwanie z urzędu skarbowego do złożenia wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego, w którym powołano jedynie art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej. Wobec małżonków nie było prowadzone żadne postępowanie podatkowe. Czy urząd może w ten sposób sprawdzać podatników?
Zgodnie z art. 155 par. 1 organ podatkowy może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. W pojęciu dokonanie określonej czynności osobiście mieści się sformułowanie złożenie wyjaśnień odnośnie do posiadanego stanu majątkowego.
Na żądanie kontrolującego kontrolowany będący osobą fizyczną jest zobowiązany złożyć oświadczenie o stanie majątkowym na określony dzień, jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że nie ujawnił wszystkich obrotów lub przychodów mających znaczenie dla określenia lub ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego. Przepis ten odnosi się do kontroli podatkowej oraz do kontroli skarbowej.
Ponadto nie można zawężać stosowania art. 155 par. 1 Ordynacji podatkowej do postępowania podatkowego. Organ podatkowy I instancji dokonuje czynności sprawdzających, które mają na celu sprawdzenie terminowości składania deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków oraz stwierdzenia formalnej poprawności dokumentów z tym związanych oraz ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
Na początek wezwanie
Kontrola rozliczeń podatkowych rozpoczyna się przede wszystkim otrzymaniem z urzędu skarbowego wezwania.
Organ podatkowy ma prawo wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, zeznań lub dokonania określonej czynności osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy.
Jeżeli osoba wezwana nie może stawić się z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny, organ podatkowy może przyjąć wyjaśnienie lub zeznanie albo dokonać czynności w miejscu pobytu tej osoby.
Podatnik, który wezwanie fiskusa otrzyma, ma obowiązek do osobistego stawienia się tylko na obszarze województwa, w którym zamieszkuje lub przebywa. Jeżeli właściwy do rozpatrzenia sprawy jest organ podatkowy mający siedzibę na obszarze województwa innego niż to, w którym podatnik mieszka lub przebywa, osoba zobowiązana do osobistego stawienia się może zastrzec, że chce stawić się przed organem właściwym do rozpatrzenia sprawy.
Aby wezwanie było skuteczne, musi ono zawierać określone dane. W wezwaniu należy wskazać: nazwę i adres organu podatkowego; imię i nazwisko osoby wzywanej; w jakiej sprawie i w jakim charakterze oraz w jakim celu osoba ta zostaje wezwana; czy osoba wezwana powinna stawić się osobiście lub przez pełnomocnika, czy też może złożyć wyjaśnienie lub zeznanie na piśmie; termin, do którego żądanie powinno być spełnione, albo dzień, godzinę i miejsce zgłoszenia się osoby wzywanej lub jej pełnomocnika; skutki niezastosowania się do wezwania.
Ponadto wezwanie powinno być podpisane przez pracownika organu podatkowego.
Zakres czynności
Organy podatkowe I instancji dokonują czynności sprawdzających, mających na celu sprawdzenie terminowości: składania deklaracji, wpłacania zadeklarowanych podatków, w tym również pobieranych przez płatników oraz inkasentów. Fiskus może też sprawdzić formalną poprawność składanych dokumentów oraz ustalać stan faktyczny w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
PRZYKŁAD: DOKUMENTY POTWIERDZAJĄCE ULGĘ
Podatnik jest osobą niepełnosprawną. W rozliczeniu za 2006 rok skorzystał z ulgi rehabilitacyjnej, odliczając w jej ramach wydatki na leki w wysokości 3 tys. zł. Urząd skarbowy wezwał podatnika do przedstawienia rachunków potwierdzających wydanie tej kwoty na leki oraz zaświadczenia od lekarza specjalisty, że te leki muszą być przyjmowane. Czy fiskus może żądać tego typu dokumentów?
Tak. Urząd skarbowy ma prawo żądać od podatnika dokumentów potwierdzających prawo do skorzystania z danej ulgi podatkowej. W przypadku ulgi rehabilitacyjnej, odliczenia wydatków na leki dokonuje się na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie, np. faktur bądź rachunków wystawionych przez aptekę. Co więcej, wydatki na leki mogą zostać uwzględnione w zeznaniu rocznym, jeśli osoba niepełnosprawna posiada zaświadczenie od lekarza specjalisty, że musi stale lub czasowo przyjmować dany lek. Zatem zarówno rachunki potwierdzające poniesione wydatki, jak i zaświadczenie lekarskie to warunki, po spełnieniu których skorzystanie z odliczenia jest w ogóle możliwe. Urząd skarbowy może więc żądać ich przedstawienia w celu sprawdzenia, czy zostały spełnione.
Poza sprawdzaniem dokumentów urzędnicy mogą zażądać złożenia wyjaśnień w sprawie przyczyn niezłożenia deklaracji lub wezwać do jej złożenia, jeżeli deklaracja nie została złożona mimo takiego obowiązku.
W razie wątpliwości co do poprawności złożonej deklaracji organ podatkowy może wezwać do udzielenia, w wyznaczonym terminie, niezbędnych wyjaśnień lub uzupełnienia deklaracji, wskazując przyczyny podania w wątpliwość rzetelności danych w niej zawartych.
Co więcej, organ podatkowy, w związku z prowadzonym postępowaniem podatkowym lub kontrolą podatkową, może zażądać od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Z czynności tych sporządza się protokół.
PRZYKŁAD: SPRAWDZANIE KONTRAHENTÓW PODATNIKA
Podatnik zlikwidował swoją firmę. Jednak urząd skarbowy wszczął wobec niego kontrolę podatkową, w ramach której poprosił kontrahentów podatnika o przedstawienie dokumentów z przeprowadzanych transakcji. Czy urząd ma do tego prawo?
Tak. Organ podatkowy uprawniony jest, w związku z prowadzoną kontrolą podatkową, do żądania - od kontrahentów podatnika wykonujących działalność gospodarczą - przedstawienia dokumentów, w zakresie objętym kontrolą u podatnika, w celu sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. Chodzi tu o wykonywanie działalności gospodarczej przez kontrahenta w okresie objętym kontrolą u podatnika. A zatem zakończenie wykonywania działalności gospodarczej przez osobę fizyczną nie stanowi przeszkody do przeprowadzenia czynności sprawdzających dokumentów dotyczących okresu objętego kontrolą, w którym osoba fizyczna wykonywała działalność gospodarczą.
Ulgi pod lupą
Jeżeli ze złożonej deklaracji wynika, że podatnik skorzystał z przysługujących mu ulg podatkowych, organ podatkowy może zwrócić się do niego o okazanie dokumentów lub o złożenie fotokopii dokumentów, których posiadania przez podatnika, w określonym czasie, wymaga przepis prawa.
Banki, na żądanie naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, są zobowiązane do sporządzania i przekazywania informacji o zdarzeniach stanowiących podstawę do skorzystania przez podatnika z ulg podatkowych, jeżeli zostały wykazane w deklaracji złożonej przez podatnika.
Te same zasady mają także zastosowanie również do zakładów ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych, w zakresie prowadzonych indywidualnych kont emerytalnych, oraz do domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską, towarzystw funduszy inwestycyjnych i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.
Na tym kontrola poprawności korzystania z ulg podatkowych się nie kończy. Organ podatkowy, za zgodą podatnika, może dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.
Gdy zajdzie potrzeba przeprowadzenia oględzin, pracownik organu podatkowego, w porozumieniu z podatnikiem, ustala termin ich dokonania. Podpisaną przez podatnika adnotację o ustaleniu terminu oględzin zamieszcza się w aktach sprawy. W przypadku nieudostępnienia lokalu mieszkalnego w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin. Pracownik organu podatkowego sporządza protokół przeprowadzonych oględzin, który dołącza do akt sprawy.
Korekta błędów
Gdy podczas czynności sprawdzających okaże się, że deklaracja zawiera błędy rachunkowe lub inne oczywiste omyłki bądź że wypełniono ją niezgodnie z ustalonymi wymaganiami, organ podatkowy, w zależności od charakteru i zakresu uchybień:
  • koryguje deklarację, dokonując stosownych poprawek lub uzupełnień, jeżeli zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, kwoty nadpłaty, kwoty zwrotu podatku lub wysokości straty w wyniku tej korekty nie przekracza kwoty 1 tys. zł,
  • zwraca się do składającego deklarację o jej skorygowanie oraz złożenie niezbędnych wyjaśnień, wskazując przyczyny, z powodu których informacje zawarte w deklaracji podaje się w wątpliwość.
Ważne!
Urząd skarbowy może sprawdzać rozliczenia podatnika przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku
CO BĘDZIE DOWODEM
Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
EWA MATYSZEWSKA
Podstawa prawna
■ Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).