Sprawy dotyczące istnienia (lub nie) hipoteki mają charakter cywilny i zajmują się nimi sądy powszechne. Administracja, np. urzędy skarbowe, nie ma kompetencji do samodzielnego ich rozstrzygania. Prawo jest jasne. Organy podatkowe nie mogą kwestionować wpisów do księgi wieczystej.
Potwierdziło to Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację (nr 10022) posła Ryszarda Kalisza. Parlamentarzysta SLD pod wpływem napływających do jego biura skarg podatników, żalących się, że część urzędów skarbowych nie uznaje wykreślenia hipoteki przez sądy, domagał się od resortu wydania interpretacji ogólnej, która ujednoliciłaby stosowanie prawa przez organy podatkowe. Minister przyznał, że organy nie mają uprawnień do orzekania o stanie ksiąg wieczystych. Nie wydał jednak interpretacji, gdyż, jego zdaniem, nie ma problemów ze stosowaniem przez organy przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm.), które odnoszą się do hipoteki.
Jak wykreślić hipotekę przymusową z księgi wieczystej / DGP
– Problematyczny pozostaje sposób, w jaki urzędy podatkowe interpretują inne przepisy, np. ustawę o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) – zaznacza Dominik Staniszewski z kancelarii Tokarski, Olszewski i Wspólnicy.

Żeby się nie przedawniło

Jakie problemy może mieć podatnik, gdy organ skarbowy upiera się przy hipotece, pokazuje przykład przedsiębiorcy z Bydgoszczy zajmującego się obrotem olejem opałowym. Urząd skarbowy przeprowadził postępowanie podatkowe. Zakończyło się wydaniem decyzji zobowiązującej przedsiębiorcę do zapłaty VAT, ponieważ zdaniem organu I instancji sprzedał więcej paliwa niż było wskazane w fakturach. Urząd skarbowy wniósł o zabezpieczenie zobowiązań podatkowych hipoteką i sąd rejonowy na tydzień przed przedawnieniem zobowiązań dokonał odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej nieruchomości należącej do przedsiębiorcy.
Właściciel firmy odwołał się od decyzji. I wniósł do sądu rejonowego o wykreślenie hipoteki. Wykazał, że organ podatkowy nie dopełnił wymogów formalnych niezbędnych do ustanowienia hipoteki, tzn. nie udokumentował należycie istnienia zobowiązania. W efekcie sąd wykreślił wpis.
Organ jednak uznał, że hipoteka nadal istnieje, co powoduje, że zobowiązanie podatkowe nie może się przedawnić. Prowadzi więc postępowanie odwoławcze w II instancji, choć – z powodu przedawnienia – powinien już je umorzyć. Nie chciał też wydać właścicielowi firmy zaświadczenia o niezaleganiu z podatkami. Nie przekonywała go ani czysta księga, ani przedstawiony przez podatnika prawomocny wyrok sądu. Jak dowiedzieliśmy się w biurze posła Ryszarda Kalisza, urzędnicy stosują także inne praktyki, np. urząd wnosi do sądu rejonowego o ustanowienie hipoteki bezpodstawnie. Nawet jeżeli potem sąd, rozpatrując skargę podatnika, przyzna mu rację i wykreśli wpis, nie kończy to problemu. Urzędnicy nie poddają się i już następnego dnia ponownie składają wniosek do sądu o ustanowienie hipoteki, pomimo istnienia prawomocnego orzeczenia w tej sprawie.
Andrzej Zubik, radca prawny w PwC, wyjaśnia, dlaczego ustanowienie hipoteki jest tak ważne dla organu skarbowego: zobowiązania podatkowe, które są w ten sposób zabezpieczone, nie przedawniają się; a ponadto, jeżeli podatnik nie wywiąże się z nich, urząd może zająć nieruchomość w postępowaniu egzekucyjnym.



Księgi z domniemaniem

Aby zabezpieczyć się na nieruchomości zalegającego z płatnościami podatnika, naczelnik urzędu skarbowego powinien złożyć wniosek o wpis hipoteki przymusowej wraz z doręczoną podatnikowi decyzją określającą wysokość zobowiązań podatkowych, tytułem wykonawczym lub zarządzeniem zabezpieczenia w wydziale ksiąg wieczystych sądu rejonowego. Sąd ten dokonuje też wykreśleń z księgi wieczystej oraz orzeka, czy treść księgi wieczystej odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu.
Nikt, ani obywatel, ani żaden organ nie może sam stwierdzić, że księga wieczysta zawiera nieprawdziwe dane, ponieważ wpisy w niej objęte są tzw. domniemaniem prawdziwości (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).
– Przyjmuje się, iż wpis w księdze wieczystej jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym, a to, co wykreślone, nie istnieje – tłumaczy Rafał Mikulski, adwokat z kancelarii Salans.
O tym, że wpis nie odpowiada rzeczywistości, może zadecydować wyłącznie sąd powszechny.
– Postępowanie dotyczące wpisów w księgach wieczystych zostało szczegółowo uregulowane w rozdziale 6 w tytule II działu III księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Sprawy wieczystoksięgowe są zatem bezsprzecznie sprawami cywilnymi, a zgodnie z art. 2 par. 1 i 3 k.p.c., każda sprawa cywilna podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny, chyba że przepisy szczególne przekazują ją do właściwości innych organów – tłumaczy ekspert z kancelarii Salans.
W tym przypadku przepisy szczególne, w tym podatkowe, również odsyłają sprawy wieczystoksięgowe do sądu powszechnego. Zgodnie z art. 35 Ordynacji podatkowej hipoteka przymusowa powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej, a wpisu dokonuje właściwy sąd rejonowy, a nie organ administracji.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15 stycznia 2009 r. (sygn. akt K 45/07) stwierdził, że skoro władza sądownicza może być wykonywana tylko przez sądy, to pozostałe władze nie mogą ingerować w jej działania lub w niej uczestniczyć. Także organy podatkowe bez orzeczenia sądu nie mogą kwestionować wpisów do księgi wieczystej. Zakres ich działania określa art. 5 ust. 6–7 ustawy o urzędach i izbach skarbowych. W tym katalogu nie zostały wymienione sprawy z zakresu wieczystoksięgowego.

Skarga do sądu

– Jeżeli organy podatkowe mają wątpliwości, czy treść księgi wieczystej odpowiada rzeczywistości, zamiast same orzekać w tym zakresie, powinny wystąpić do sądu powszechnego we właściwym trybie, np. z wnioskiem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jeśli organ mimo wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej wyda decyzję opartą na założeniu, że hipoteka taka wciąż istnieje, podatnikowi pozostaje odwołanie do organu drugiej instancji lub skarga do sądu administracyjnego z powołaniem się na prawomocne orzeczenie o wykreśleniu hipoteki – tłumaczy Andrzej Zubik.
Naczelny Sąd Administracyjny nieraz już orzekał, np. w wyroku z 2006 r. (sygn. akt I OSK 755/05) czy z 2008 r. (sygn. akt II FSK 712/07), że obalenie prawdziwości wpisu w księdze wieczystej może nastąpić w każdym postępowaniu, ale o charakterze cywilnym, a organy administracji nie mają kompetencji do samodzielnego rozstrzygania takich spraw. To stanowisko zostało potwierdzone w licznych wyrokach, np. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 19 lipca 2007 r. (sygn. akt I SA/Bk 149/07).
Urzędy skarbowe nie mogą też lekceważyć prawomocnych wyroków sądów dotyczących wykreślenia hipoteki.
– Organ podatkowy jest obowiązany uznać stan prawny wynikający z prawomocnego orzeczenia sądu zgodnie z art. 365 k.p.c., który stanowi wprost, że prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej – podkreśla Dominik Staniszewski, ekspert z kancelarii Olszewski Tokarski i Wspólnicy. O czym wielokrotnie przypominał Sąd Najwyższy, np. w wyroku z 20 maja 2011 r. (sygn. akt IV CSK 563/10).
Organy podatkowe nie mogą kwestionować wpisów do księgi wieczystej