W niektórych województwach świadkowie są wzywani w co trzeciej sprawie prowadzonej przez urzędy skarbowe. W 90 proc. przesłuchania to inicjatywa urzędników.
Przesłuchanie świadka jest jednym z podstawowych środków dowodowych stosowanych przez organy podatkowe. W urzędach skarbowych świadkowie przesłuchiwani są w większości prowadzonych postępowań. W tym charakterze wzywani są kontrahenci podatnika, gdy sprawa dotyczy prowadzonej przez niego firmy. W przypadku postępowań np. o zatajenie dochodów, fiskus prosi o zeznania rodzinę podatnika. To wnioski z sondy przeprowadzonej przez „DGP” we wszystkich 16 izbach skarbowych.

Statystyka przesłuchań

Jak tłumaczy Maria Bojczuk z Izby Skarbowej w Kielcach, organy podatkowe korzystają z instytucji wezwania świadka zawsze, kiedy zachodzi potrzeba udowodnienia zdarzeń, które trudno potwierdzić w inny sposób.
– Najczęściej przesłuchania przeprowadzane są w sytuacji, gdy strona powołuje się na czynności lub zdarzenia, których nie jest w stanie udokumentować w formie pisemnej (np. brak dowodów z powodu upływu zbyt długiego czasu) – potwierdza Anna Raca z Izby Skarbowej w Szczecinie.
Liczba przesłuchiwanych świadków jest bardzo różna w poszczególnych urzędach.
Z danych, które otrzymaliśmy od Joanny Maksymowicz-Panek z Izby Skarbowej w Rzeszowie, wynika, że zarówno w 2010 r. jak i w 2011 r. średnio w ok. 10 proc. postępowań prowadzonych przez podlegające tej izbie urzędy skarbowe wzywano świadków. Większość z nich miała miejsce z inicjatywy urzędu – ok. 92 proc. Zaledwie ok. 8 proc. wezwań nastąpiło po złożeniu wniosku przez podatnika.
– W niektórych postępowaniach przesłuchiwanych jest kilkunastu świadków, a w innych kilku lub wcale – dodaje Joanna Maksymowicz-Panek.
Izba Skarbowa w Bydgoszczy w postępowaniu odwoławczym w 2010 roku przeprowadziła przesłuchania 8 świadków. W 2011 r. już 13. Nie wiadomo natomiast, ilu świadków przesłuchały podlegające izbie urzędy. A jak pokazuje przykład mazowieckich urzędów, wezwania takie wcale nie są czymś wyjątkowym. Do urzędów skarbowych tego województwa świadkowie byli wzywani średnio w co trzeciej sprawie. I to zarówno w 2010 r., jak i w 2011. Również w przypadku tych urzędów 90 proc. wezwanych świadków, musiało się stawić na życzenie urzędu. Z kolei w woj. opolskim naczelnicy urzędów wezwali 343 świadków w 2010 r. i 303 w 2011 r. Równie licznie świadkowie muszą się zgłaszać w innych województwach.
– W tym roku przeprowadzono 852 przesłuchania – podaje Marta Szpakowska z Izby Skarbowej w Lublinie. Podobnie wygląda statystyka z woj. warmińsko-mazurskiego. Renata Kostowska z Izby Skarbowej w Olsztynie wylicza, że w 2010 r. urzędy skarbowe wezwały łącznie nieco ponad 600 świadków. Częstotliwość wezwań świadków w 2011 r. wygląda bardzo podobnie.
Komentując statystyki, Konrad Zawada z Izby Skarbowej w Krakowie tłumaczy, że w mniejszych urzędach skarbowych przesłuchuje się rocznie kilku lub kilkunastu świadków rocznie. W większych nawet do stu.

Lista do wezwania

Wezwanie świadka jest z reguły konieczne wtedy, gdy podatnicy powołują się na fakty i okoliczności, o których mogą lub muszą mieć wiedzę osoby trzecie. A równocześnie trudno te okoliczności potwierdzić przez uzupełnienie dokumentów zgromadzonych w aktach. Andrzej Pieczko z Izby Skarbowej w Zielonej Górze wyjaśnia to tak: jeśli np. podatnik twierdzi, że otrzymał darowiznę, to z pewnością urzędnicy zapytają o to wskazywanego przez niego darczyńcę lub ewentualnie osoby z nim związane, w przypadku gdy darczyńca już nie żyje.
Agnieszka Pawlak z Izby Skarbowej w Łodzi przypomina, że zgodnie z przepisami świadkiem może być każdy, kto może przyczynić się do wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy i rozwiania wątpliwości pojawiających się w trakcie postępowania.
– Świadkami są najczęściej członkowie rodziny podatnika, jego kontrahenci, pracownicy, czasem znajomi – w zależności od tego, czego dotyczy postępowanie – uzupełnia Andrzej Pieczko.
Z danych przekazanych nam przez Konrada Zawadę wynika, że większość świadków to kontrahenci podatników (można ocenić, że to nawet 90 proc. przypadków). Często zdarzają się także pracownicy zatrudniani przez podatnika. Znacznie rzadziej świadkami są rodzina, znajomi czy też sąsiedzi. Takie przypadki zdarzają się głównie w postępowaniach w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów lub w podatkach majątkowych (np. w przypadku opodatkowania darowizn).

Stosowana procedura

Strona postępowania jest zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków przynajmniej na 7 dni przed terminem. Renata Kostowska z Izby Skarbowej w Olsztynie podpowiada, że w wezwaniu umieszczane są dane kontaktowe pracownika urzędu, tak aby podatnik wiedział, z kim ma się skontaktować w razie jakichkolwiek wątpliwości.
Maciej Cichański z Izby Skarbowej w Bydgoszczy podkreśla, że przesłuchania są prowadzone w taki sposób, by jak najlepiej wyjaśnić stan faktyczny sprawy, bez środków, które wywierałyby nacisk na przesłuchiwanego.
Z kolei Mirosław Kucharczyk z Izby Skarbowej w Warszawie, przypomina, że przy składaniu zeznań konieczne jest okazanie dokumentu potwierdzającego tożsamość. Zatem – jak radzi Andrzej Pieczko – osoba wezwana na świadka powinna mieć przy sobie dokument potwierdzający jej tożsamość.
Po spisaniu do protokołu danych osobowych świadek jest pouczany o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, a w przypadku osoby z najbliższej rodziny podatnika, także o prawie do odmowy składania zeznań.



Nie ma jednej sztywnej procedury przesłuchania świadka. Przesłuchania odbywają się w normalnych pokojach, chociaż niektóre z urzędów skarbowych mają do tego przygotowane specjalne pomieszczenia.
– Zawsze staramy się zapewnić świadkom maksymalnie komfortowe warunki – przekonuje Konrad Zawada. W tym celu –jak tłumaczy – wyłączane są na czas przesłuchania telefony w danym pokoju, na drzwiach umieszcza się informację „nie przeszkadzać”. Regułą jest też obecność przy przesłuchaniu kilku (najczęściej dwóch, nigdy jednego) pracowników urzędu. Jedna osoba zadaje pytania, druga protokołuje przebieg przesłuchania. Pracownicy starają się jak najdokładniej przygotować pytania jeszcze przed samym przesłuchaniem. Osobami przesłuchującymi są zazwyczaj osoby prowadzące postępowanie lub kontrolę, której przesłuchanie dotyczy. Nie ma zatem żadnych specjalnych śledczych.
– W rutynowych sprawach czas przesłuchania wynosi zwykle od 30 minut do godziny. Jednak w sporadycznych, wybitnie skomplikowanych sprawach czas przesłuchania może się wydłużyć nawet do kilku godzin – mówi nasz rozmówca z krakowskiej izby.
Jolanta Kaszczyszyn z Izby Skarbowej w Opolu uspokaja, że przesłuchanie świadka w sprawie podatkowej ma charakter normalnej, rzeczowej rozmowy i przebiega w miłej atmosferze.
Marta Szpakowska tłumaczy z kolei, że odpowiedzi na zadane pytania świadek powinien udzielać w zakresie posiadanej przez siebie wiedzy oraz o tych faktach, które pamięta. Pracownicy prowadzący przesłuchania powinni zaś dołożyć wszelkich starań, aby świadkowie nie odczuwali stresu związanego z tą procedurą.
– Prowadzący przesłuchanie – w razie potrzeby – starają się uspokoić świadków – zapewnia nas Andrzej Pieczko.

Protokół do podpisu

Wszystkie pytania i odpowiedzi są protokołowane. Odbywa się to w taki sposób, aby zapisy odzwierciedlały wprost wypowiedź świadka. Po złożeniu zeznań protokół przedkładany jest do podpisu osobie zeznającej i innym uczestnikom czynności.
– Podpisanie protokołu następuje po jego uprzednim odczytaniu i ewentualnym sprostowaniu oraz uzupełnieniu – tłumaczy Joanna Maksymowicz-Panek z Izby Skarbowej w Rzeszowie.
Ewentualnych skreśleń i poprawek w protokole dokonuje się przed jego podpisaniem, tak aby wyrazy skreślane i poprawiane były czytelne.
OPINIE

Świadkowie mogą odmówić składania zeznań

W postępowaniu podatkowym świadkowie muszą składać zeznania zgodnie z prawdą. W przeciwnym razie grozi im kara do 2,6 tys. zł. Wyjątkiem jest prawo odmowy składania zeznań oraz odpowiedzi na pytania. Pierwsze z nich przysługuje krewnym strony: małżonkowi, wstępnym (rodzice i dziadkowie), zstępnym (dzieci i wnuki), rodzeństwu oraz powinowatym pierwszego stopnia (zięciowie, synowe), jak również osobom pozostającym ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, jeżeli mogłaby ona narazić na odpowiedzialność karną, karną skarbową podatnika albo wspomnianych jego bliskich.
Ponadto prawo do odmowy odpowiedzi na pytania przysługuje doradcom podatkowym, adwokatom oraz radcom prawnym, jeżeli odpowiedź mogłaby spowodować naruszenie tajemnicy zawodowej.

Z przesłuchania sporządzany jest protokół

Świadkowie wzywani do urzędu skarbowego mogą skorzystać z kilku przywilejów. Po pierwsze, jeżeli osoba wezwana nie może stawić się z powodu choroby, kalectwa lub innej ważnej przyczyny, organ podatkowy może przyjąć wyjaśnienie lub zeznanie albo dokonać czynności w miejscu pobytu tej osoby. Po drugie, wezwany musi osobiście stawić się tylko na obszarze województwa, w którym mieszka lub przebywa.
Po trzecie, bliscy osoby będącej stroną postępowania mogą odmówić zeznań.
Po czwarte, każdy świadek może skorzystać z prawa do odmowy odpowiedzi na konkretne pytanie. W trakcie przesłuchania sporządza się protokół, który powinien być odczytany i przedłożony do podpisu osobie zeznającej niezwłocznie po złożeniu zeznania.

Podatnicy nie muszą się obawiać pytań urzędników

Maciej Grela, doradca podatkowy w kancelarii Gide Loyrette Nouel
Nie powinniśmy się obawiać przesłuchania jako świadkowie w urzędzie skarbowym. Wezwanie do stawiennictwa w charakterze świadka może zostać wystosowane przez organ podatkowy do osoby mającej informacje (wiedzę) co do faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zarówno z inicjatywy samego organu, jak i na wniosek strony postępowania.
Wszelkie dane dotyczące miejsca, czasu oraz celu przesłuchania powinny zostać skazane w treści wezwania. W trakcie składania zeznań należy przede wszystkim pamiętać o podstawowym obowiązku mówienia prawdy. Zeznajemy bowiem pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.