Rośnie liczba podmiotów korzystających z tzw. zwolnienia statutowego w podatku dochodowym od osób prawnych. W 2010 roku skorzystało z tego blisko 15 tys. podatników, podczas gdy w 2007 roku 13 tys. Zwiększa się również dochód wolny od podatku, co w konsekwencji może mieć przełożenie na ujemne skutki dla budżetu (przeciętnie na podatnika dochód wolny od CIT wzrósł w ciągu czterech lat z 300 tys. zł do 330 tys. zł).

Skorzystanie z tego zwolnienia polega na tym, że jeśli dany podmiot obliczy roczny dochód i przeznaczy go na cele społecznie użyteczne, to nie zapłaci od tego podatku. Cele te określone są w ustawie o CIT (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 z późn. zm.) i obejmują m.in. działalność naukową, oświatową, kulturalną, w zakresie ochrony zdrowia, środowiska, a także kultu religijnego.

Kontrole fiskusa

Stosowanie zwolnień z CIT jest wnikliwie badane przez organy podatkowe. Świadczą o tym liczne spory sądowe podatników z fiskusem w kwestii prawidłowego wydatkowania dochodów na cele statutowe.

W interesie fiskusa jest znalezienie takich wydatków, które nie są związane z realizacją celów statutowych. Dlatego też podatnicy CIT przy każdym wydatku muszą zwrócić szczególną uwagę, czy aby na pewno mają prawo do skorzystania z ulgi podatkowej i nie będzie im grozić w wyniku kontroli fiskusa zapłata 19-proc. podatku z odsetkami.

W orzecznictwie sądów przyjął się pogląd, że zwolnienie to jest skierowane przede wszystkim do fundacji, stowarzyszeń, jednostek badawczo-rozwojowych i innych osób prawnych wykonujących działalność społecznie użyteczną, a nie działalność nastawioną na zysk.

Z tego zwolnienia nie mogą korzystać m.in. przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie i spółki, w tym kapitałowe. Jest to wyraźnie określone w przepisach. Zwolnienie to nie jest więc dostępne dla spółek, nawet jeżeli w ramach swojej działalności realizują cele społeczne – część podatników nie zdaje sobie z tego sprawy.

Tomasz Wołczek, starszy menedżer w dziale prawno-podatkowym PwC (biuro we Wrocławiu), podkreśla, że o zwolnieniu decyduje nie źródło dochodu, ale cel, na jaki dochód jest przeznaczony i wydatkowany.

– Zwolnieniu mogą podlegać zarówno dochody podatnika z działalności statutowej, jak i z działalności gospodarczej np. fundacji, pod warunkiem że zostaną w określony sposób wydatkowane – dodaje Tomasz Wołczek.

Krzysztof Kaczmarek, doradca podatkowy, partner zarządzający TPA Horwath, przypomina, że nie wszystkie cele statutowe muszą być zbieżne z ustawowymi. Wystarczy, aby przynajmniej niektóre się z nimi pokrywały. Nie ma znaczenia, w jakim terminie dojdzie do wydatkowania środków na te cele statutowe.

Cel wydatków

Małgorzata Szkwarek, konsultant podatkowy w PwC (biuro we Wrocławiu), mówi, że dla fiskusa ważne jest, aby przy korzystaniu ze zwolnienia określenie celów statutowych organizacji było precyzyjne i niebudzące wątpliwości. Zwolnienie dotyczy przede wszystkim wydatków na nabycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych służących bezpośrednio realizacji celów ustawowych.

Jednak jak pokazuje praktyka, kluczowe jest ustalenie, co oznacza ujęty w przepisach ustawy o CIT zwrot „przeznaczenie i wydatkowanie dochodu na cele statutowe”.

Rozpatrzmy sytuację, w której fundacja przeznacza otrzymane środki na zakup sprzętu medycznego dla szpitala. Niewątpliwie dochodzi tu do przeznaczenia i wydatkowania środków na cele ochrony zdrowia. Jednak co w przypadku, gdy ta sama fundacja wydatkuje środki na zakup lub najem swojego biura, które przecież będzie służyło prowadzeniu działalności statutowej?

– W ocenie sądów i organów podatkowych wydatkowanie środków na usprawnienie funkcjonowania samej organizacji (np. zakup biura), przekładające się pośrednio na realizację celów statutowych, nie jest uważane za wydatkowanie środków bezpośrednio na cele statutowe i tym samym powoduje utratę prawa do zwolnienia – mówi Krzysztof Kaczmarek.

Ekspert przytacza takie stanowisko, które przyjął m.in. WSA w Lublinie w wyroku z 23 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I SA/Lu 84/10, nieprawomocny).

Leszek Białoń, dyrektor w KPMG, wskazuje, że obecnie wydatkiem korzystającym ze zwolnienia jest również lokowanie środków finansowych przeznaczonych na cele statutowe w papiery wartościowe w celu zabezpieczenia, a nawet pomnożenia środków. Jeszcze kilka lat temu było to opodatkowane. Jednak i tu ze zwolnienia korzystają tylko określone inwestycje np. obligacje skarbowe (ale nie korporacyjne).

Brak zwolnienia

Do wydatków, które w ocenie fiskusa nie kwalifikują się do objęcia zwolnieniem, należą m.in. wydatki na objęcie udziałów poprzez wniesienie wkładu do spółek kapitałowych, wydatki na kary umowne oraz odszkodowania. Liczne orzeczenia sądów administracyjnych pokazują, jakie inne wydatki budzą największe wątpliwości i są kwestionowane przez fiskusa.

Na przykład WSA we Wrocławiu, w wyroku z 18 marca 2010 r. (sygn. akt I SA/Wr 12/10, nieprawomocny) potwierdził, że wyłączone z tego są również wpłaty na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

W innej sprawie WSA w Warszawie w wyroku z 6 czerwca 2011 r. (sygn. akt III SA/Wa 1089/11, nieprawomocny), uznał, że ze zwolnienia nie może korzystać jednostka (izba gospodarcza), która w ramach organizowania działalności ściśle gospodarczej wykonuje również dla przedsiębiorców szkolenia. W ocenie sądu gdyby tak było, to zwolnienie objęłoby każdą grupę zawodową, dla której przedsiębiorcy organizują spotkania szkoleniowe.

Zapłata podatku

Jeśli więc dana organizacja nie wydatkuje środków bezpośrednio na cele statutowe wymienione w ustawie, to powinna liczyć się z tym, że w razie ewentualnej kontroli fiskusa zostanie zobowiązana do zapłaty CIT.

W sytuacji gdy podatnik w deklaracji CIT-8 wskazał, że przeznaczy dochód na cele statutowe, ale wydatkuje go na inne cele, wówczas bez wezwania urzędu podatek od tego dochodu wpłaca do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonał wydatku. Powstaje jednak pytanie, czy może mieć tu zastosowanie przedawnienie zobowiązania podatkowego? Czy jeżeli od uzyskania dochodu do dnia wydatkowania środków na cele niestatutowe upłynie więcej niż pięć lat kalendarzowych to nie spowoduje to utraty zwolnienia.

Według Krzysztofa Kaczmarka, w tym przypadku przedawnienie nie działa. Obowiązek podatkowy następuje w chwili niewłaściwego wydatkowania środków, a nie w chwili uzyskania dochodu, co oznacza, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w tym momencie.