W zeznaniach podatkowych składanych za 2010 rok ulgę na dzieci uwzględnią rodzice, rodzice zastępczy oraz opiekunowie prawni.
Ulgę prorodzinną w rocznych zeznaniach podatkowych PIT-36 i PIT-37 mogą odliczać od podatku trzy grupy podatników. Są to osoby sprawujące w roku podatkowym władzę rodzicielską, opiekę prawną albo pełniące funkcję rodziny zastępczej. Oznacza to, że prawo do ulgi zostało uzależnione od sprawowania określonej formy opieki nad dzieckiem. Za każdy miesiąc jej wykonywania podatnicy mogą odliczyć 92,67 zł (maksymalnie za 12 miesięcy – 1112,04 zł).
Szczególne zasady obliczania miesięcznej kwoty ulgi zastosują podatnicy w przypadku, gdy forma opieki nad dzieckiem zmieniła się w danym miesiącu. W takiej sytuacji każdemu podatnikowi, tj. rodzicowi, rodzicowi zastępczemu lub opiekunowi, ulga przysługuje w tym miesiącu za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem w wysokości 3,09 zł.

Odliczenie ulgi przez rodziców

Zasady odliczania w rocznych zeznaniach podatkowych ulgi prorodzinnej uregulowane zostały w art. 27f ustawy o PIT (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.). Pierwszą grupą podatników objętych preferencją są osoby, które w roku podatkowym wykonywały w stosunku do dziecka władzę rodzicielską, a zatem rodzice. Prawo do odliczenia przysługuje podatnikom, tak jak w latach ubiegłych, zarówno na dzieci własne, jak i przysposobione (adoptowane). W przypadku dzieci urodzonych lub przysposobionych w styczniu 2010 r. ulga będzie przysługiwała za pełne 12 miesięcy. W pozostałych przypadkach podatnicy, którzy zostali rodzicami w ubiegłym roku, odliczą ulgę tylko za te miesiące, w których wykonywali władzę rodzicielską, wliczając w to miesiąc urodzenia (przysposobienia) dziecka, np. dla dziecka urodzonego w listopadzie – za dwa miesiące.

Korzystanie z ulgi po rozwodzie

Obecne przepisy nie regulują szczególnych zasad odliczania ulgi przez rodziców,wobec których orzeczony został rozwód lub separacja. Takie odrębne regulacje obowiązywały jedynie w pierwszych dwóch latach funkcjonowania preferencji. Uzależniały one prawo do odliczenia od tego, z którym z rodziców dziecko zamieszkiwało.
W świetle dzisiejszych przepisów do rodziców rozwiedzionych lub będących w separacji należy stosować ogólne zasady odliczania ulgi, tj. za miesiące, w których wykonywali oni władzę rodzicielską. W praktyce jest to jedyny wymóg odliczania ulgi przez rodziców. Nie ma przy tym znaczenia, czy rodzice są małżeństwem, żyją w związku nieformalnym czy też sąd orzekł w stosunku do nich rozwód lub separację. Rodzice muszą natomiast pamiętać o jednej ważnej zasadzie, zgodnie z którą odliczenie dotyczy ich obojga. Kwotę ulgi odliczają w częściach równych lub dowolnych proporcjach przez siebie ustalonych.

Władza zawieszona lub ograniczona

Z przepisów ustawy o PIT wynika, że ulga prorodzinna nie przysługuje w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej. Wyjaśnijmy, że władzy rodzicielskiej pozbawia sąd opiekuńczy w przypadku, gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Ten rodzic, który władzy rodzicielskiej został pozbawiony, i pozbawienie to dotyczy całego roku podatkowego, nie ma prawa do ulgi.
Wątpliwości co do tego, który z rodziców korzysta z odliczenia, mogą się natomiast pojawić w sytuacji, gdy władza rodzicielska została zawieszona lub ograniczona. Zawieszenie władzy rodzicielskiej może orzec sąd opiekuńczy w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Może ono być uchylone. Natomiast w przypadku rodziców żyjących w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, w szczególności może powierzyć jej wykonywanie jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej, jej ograniczenie lub zawieszenie może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa.
Wątpliwości dotyczące stosowania ulgi w przypadku ograniczenia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej wyjaśniło Ministerstwo Finansów, w odpowiedzi na pytanie „DGP”. W ocenie MF, ponieważ ustawa wyraźnie wskazuje, że ulga przysługuje rodzicom wykonującym władzę rodzicielską, należy stwierdzić, że ulga ta przysługuje także rodzicowi, który ma ograniczoną władzę rodzicielską, natomiast z odliczenia nie może skorzystać ten z rodziców, który na skutek interwencji sądu opiekuńczego został pozbawiony tej władzy, jak również rodzic, wobec którego została ona zawieszona.
W praktyce, oznacza to, że dla odliczenia ulgi prorodzinnej przez podatnika istotne są wyłącznie okoliczności formalnoprawne w postaci wykonywania władzy rodzicielskiej. Nie mają natomiast żadnego znaczenia okoliczności faktyczne, tj. z kim dziecko zamieszkuje, a nawet to, że w praktyce (co nierzadko się zdarza) rodzic, który posiada pełną lub ograniczoną władzę rodzicielską w ogóle nie bierze udziału w wychowaniu dziecka czy nie ponosi kosztów jego utrzymania.



Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej

Już po raz drugi w swoich zeznaniach podatkowych ulgę prorodzinną mogą uwzględniać także podatnicy, którzy w roku podatkowym sprawowali nad dziećmi opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej.
Zasadą jest, że umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu. Przy umieszczaniu kolejnego dziecka w istniejącej już rodzinie zastępczej sąd zasięga opinii powiatowego centrum pomocy rodzinie właściwego ze względu na miejsce zamieszkania rodziny zastępczej. W przypadku pilnej konieczności zapewnienia dziecku opieki zastępczej umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej jest możliwe na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej między rodziną zastępczą a starostą właściwym ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny. O zawartej umowie starosta zawiadamia niezwłocznie sąd. Z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu regulującego sytuację dziecka umowa ta wygasa.
Dla rodziców zastępczych istotne jest to, że prawo do ulgi przysługuje im w obu przypadkach, tj. zarówno gdy sprawują tę funkcję na mocy orzeczenia sądu, jak również umowy zawartej ze starostą. Obowiązek opieki nad dzieckiem i jego wychowania rodzina zastępcza podejmuje z dniem umieszczenia dziecka w tej rodzinie w wykonaniu orzeczenia sądu albo umowy zawartej ze starostą. Zatem miesiąc, w którym dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej, będzie pierwszym, od którego należy naliczać kwotę ulgi prorodzinnej.

Ustanowienie przez sąd opiekuna prawnego

Ostatnią grupą podatników uprawnionych do odliczenia ulgi są opiekunowie prawni, a zatem podatnicy, którym opiekę nad dzieckiem przyznał sąd opiekuńczy. Opiekunem powinna być ustanowiona osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej. Gdy nie jest to możliwe, opiekuna zwykle ustanawia się spośród krewnych lub innych osób bliskich pozostającego pod opieką albo jego rodziców.
W przypadku opiekunów prawnych do odliczenia ulgi nie wystarczy sam fakt przyznania opieki przez sąd. Warunkiem skorzystania z preferencji przez opiekuna prawnego jest to, aby dziecko z nim zamieszkiwało. Jeżeli dziecko mieszka z opiekunem tylko przez część roku podatkowego, ulgę można odliczyć tylko w tej części.

Dzieci małoletnie i dorosłe

Wszystkie trzy kategorie podatników, tj. rodzice, rodzice zastępczy oraz opiekunowie prawni mogą odliczać ulgę na dzieci małoletnie, tj. takie, które nie ukończyły jeszcze 18 lat.
Rodzice oraz rodzice zastępczy mogą także odliczać ulgę na dzieci pełnoletnie, spełniające określone warunki, m.in. warunek wieku, nauki, nieuzyskiwania dochodów powyżej określonego progu.
Zasadą jest, że pełnienie funkcji rodziny zastępczej z mocy prawa ustaje z dniem osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Jednak w określonej sytuacji może ono być kontynuowane również w stosunku do dziecka dorosłego. Dotyczy to przypadku, gdy dziecko po ukończeniu 18 lat nadal przebywa w tej rodzinie do czasu ukończenia szkoły, w której rozpoczęło naukę przed osiągnięciem pełnoletności.
Opiekunowie prawni mogą natomiast odliczać ulgę prorodzinną wyłącznie na dzieci małoletnie. Wynika to z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które stanowią, że gdy małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa.
Weryfikacja prawa do odliczenia
Organy podatkowe mogą żądać od podatników dokumentów poświadczających ich prawo do ulgi prorodzinnej. W szczególności może to być: akt urodzenia dziecka, odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowa zawarta między rodziną zastępczą a starostą.
Podstawa prawna
Art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.).
Art. 72, art. 78 ust. 5 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362 z późn. zm.).
Art. 170 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).