Podstawę opodatkowania podatkiem od spadków zmniejsza się o tzw. kwoty wolne, których wysokość uzależniona jest od przynależności do odpowiedniej grupy podatkowej.
Wysokość podatku od spadków zależy między innymi od stopnia pokrewieństwa między spadkodawcą i spadkobiercą oraz istniejących kwot wolnych. Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768) dzieli podatników na trzy zasadnicze grupy, dla których przewidziano różne tryby opodatkowania, z odrębnymi kwotami wolnymi i skalami podatkowymi dla każdej z nich.
Do I grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Warto też pamiętać, że za rodziców uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.
Z kolei do II grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.
Do III, ostatniej grupy podatkowej, zaliczono innych nabywców, czyli tak naprawdę osoby, które w stosunku do spadkodawcy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone.
Niezależnie od tego, chociaż nie wynika to już bezpośrednio z ustawowych definicji, na podstawie przepisów obowiązujących od początku 2007 roku można jeszcze wyróżnić dodatkową grupę podatników, którą przyjęto nazywać grupą zerową. Ta grupa pod pewnymi warunkami objęta jest całkowitym zwolnieniem z podatku od spadków. Do grupy tej ustawa o podatku od spadków i darowizn zalicza małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
Jeżeli podatnik nie zalicza się do grupy zerowej albo nie może korzystać z przewidzianego dla tej grupy zwolnienia, musi zapłacić podatek. Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. A zatem po ustaleniu podstawy opodatkowania od tak określonej kwoty w pierwszej kolejności odejmowana jest ściśle określona kwota, która nie podlega opodatkowaniu. Co oczywiste, kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych. Opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad:
● 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
● 7276 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
● 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych.
PRZYKŁAD: OBLICZENIE PODATKU
Zięć otrzymuje w spadku po teściowej mieszkanie o rynkowej wartości 240 tys. zł. Ponieważ nie jest zaliczany do zerowej grupy podatkowej, nie korzysta z całkowitego zwolnienia z podatku od spadków. Podlega zatem opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej. Zakładamy, że podatnik nie korzysta z ulgi mieszkaniowej, gdyż ma własne mieszkanie. Obliczając podatek od wartości mieszkania wynoszącej 240 tys. zł, odejmie więc 9637 zł. Oznacza to, że zięć będzie obliczał podatek od wartości mieszkania wynoszącej 230 363 zł. Zatem zastosowanie ma trzeci przedział skali przewidzianej dla osób zaliczanych do I grupy podatkowej w podatku od spadków, a zatem podatek wyniesie 822 zł 20 gr + 7 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł. Otrzymujemy następujące wyliczenie: 822 zł 20 gr + (230 363 zł – 20 556 zł) x 0,07, co daje nam 15 508,69 zł (822 zł 20 gr + 14 686 zł 49 gr). Po zaokrągleniu 15 509 zł podatku.