W jakich przypadkach postępowanie podatkowe może zostać wszczęte na wniosek podatnika, który chce skorzystać z ulgi podatkowej i czy urząd do wniosku musi się przychylić?

PRZEMYSŁAW POLKOWSKI
doradca podatkowy, Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy
Zgodnie z art. 21a Ordynacji podatkowej podatnik, który zamierza skorzystać z ulgi podatkowej, której warunkiem, określonym w odrębnych przepisach, jest brak zaległości podatkowych, może złożyć wniosek do właściwego organu podatkowego o przeprowadzenie postępowania podatkowego.
Celem tej instytucji jest umożliwienie podatnikom doprowadzenia do sytuacji pewności co do prawidłowych rozliczeń podatkowych. Większość bowiem podatków oparta jest na systemie samoobliczenia, np. VAT, podatek dochodowy, podatek akcyzowy. W tych przypadkach w myśl art. 21 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym konkretna ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania. Administracja skarbowa nie jest w stanie zweryfikować wszystkich rozliczeń, więc pomimo najlepszej woli ze strony podatników dana deklaracja może zawierać błędy, co najczęściej prowadzi do zaległości podatkowych. W tym miejscu należy przypomnieć, że w myśl przepisów za zaległość traktuje się podatek niezapłacony w terminie płatności. Uważa się za nią także m.in. niezapłaconą w terminie płatności zaliczkę na podatek, ratę podatku, nienależną i zwróconą nadpłatę, zwrot podatku, jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej lub został on zaliczony na poczet zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych, chyba że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego winy.
Biorąc pod uwagę konieczność braku zaległości podatkowych przy przyznawaniu niektórych ulg, najpewniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia podatnika wydaje się właśnie wystąpienie z omawianym wnioskiem do organu podatkowego. Ten ostatni nie może odmówić wszczęcia postępowania podatkowego, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni chęć skorzystania z ulgi podatkowej. Przepisy nie ustanawiają w tym zakresie żadnych dodatkowych obostrzeń, a organ przyjmujący podanie może korzystać z ogólnych przepisów przewidzianych dla procedury podatkowej. Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony będzie więc dzień doręczenia żądania organowi podatkowemu. Gdy żądanie zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z jakichkolwiek innych przyczyn, postępowanie nie może być wszczęte, organ podatkowy wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Na takie postanowienie służy zażalenie. Przyczyną odmowy wszczęcia postępowania może być np. brak podstawowej przesłanki, jaką jest chęć skorzystania z konkretnej ulgi podatkowej albo zaplanowanie takiej, przy której przepisy nie wprowadzają obowiązku braku zaległości podatkowych, np. ulgi odsetkowej czy rodzinnej.
Omawiana procedura rządzi się ogólnymi regułami przewidzianymi dla postępowań podatkowych. Najistotniejsze w tym przypadku będą odnosić się do terminów jego przeprowadzenia, bowiem zazwyczaj termin zakończenia postępowania będzie wpływał na szybkość skorzystania z ulgi. Zatem organ, który przyjął podanie, zobowiązany jest do załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej, nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania. Oczywiście terminy te z uzasadnionych powodów mogą być przedłużane. W pewnym jednak stopniu czas oczekiwania w niektórych przypadkach można kontrolować posługując się instytucją ponaglenia do organu wyższego stopnia.
(MGM)