Kary grzywny wynikające z kodeksu karnego skarbowego urząd skarbowy ściąga od ukaranego podatnika w ramach postępowania egzekucyjnego. Taki sposób działania przewidziany jest dla egzekwowania mandatów nałożonych przez organy podatkowe.
Egzekucji administracyjnej podlegają nie tylko podatki, ale także grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy administracji publicznej, w tym organy podatkowe. Oznacza to, że mandat za wykroczenie skarbowe fiskus wyegzekwuje od podatnika w ramach postępowania egzekucyjnego.
Również mandat za naruszenie, np. przepisów o ruchu drogowym, będzie podlegał egzekucji administracyjnej przez naczelnika urzędu skarbowego.
PRZYKŁAD: UPOMNIENIE PRZED EGZEKUCJĄ
Podatnik powinien wpłacić nałożony na niego mandat. Nie zrobił tego. Czy przed egzekucją zostanie wezwany do zapłaty?
Powinien zostać wezwany do zapłaty. Egzekucja administracyjna może być bowiem wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia tego upomnienia.
Warto wiedzieć, że koszty upomnienia obciążają zobowiązanego i są pobierane na rzecz wierzyciela. Obowiązek uiszczenia kosztów upomnienia przez zobowiązanego powstaje z chwilą doręczenia upomnienia. Koszty te podlegają ściągnięciu w trybie określonym dla kosztów egzekucyjnych.

Decyzja urzędu lub sądu

Organy podatkowe mają możliwość nakładania na podatników kary. Katalog czynności, które podlegają karze, zawiera kodeks karny skarbowy. Przykładowo kara może być nałożona za nieskładanie deklaracji podatkowych, zatajanie dochodów, podawanie nieprawdy w składanych w urzędach skarbowych dokumentach. Wysokość kary oraz sposób jej nałożenia wynika z charakteru wykroczenia. Jeśli np. podatnik nie zaktualizuje w ustawowym terminie danych objętych zgłoszeniem identyfikacyjnym przy nadawaniu NIP, otrzyma mandat, który w praktyce wynosi ok. 300 zł. Nałoży go sam urząd skarbowy. Inaczej będzie przy większych nadużyciach. Gdy w grę będą wchodziły już sprawy o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (których podatnik nie będzie chciał opłacić w formie mandatu), o wysokości kary orzekają sądy powszechne albo sądy wojskowe.

Egzekucja fiskusa

Gdy kara już zostanie na podatnika nałożona, a ten nie chce jej dobrowolnie wpłacić, organ podatkowy będzie zmuszony rozpocząć wobec takiej osoby postępowanie egzekucyjne.
PRZYKŁAD: EGZEKUCJA Z POLISY NA ŻYCIE
Podatnik nie płacił należnych podatków. Został też ukarany z kodeksu karnego skarbowego. Organ podatkowy rozpoczął wobec niego egzekucję. Ze względu na ograniczone możliwości ściągnięcia należności rozpoczął egzekucję z polisy na życie podatnika. Czy jest to możliwe?
Tak. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie wyłącza możliwości prowadzenia egzekucji z praw majątkowych z tytułu ubezpieczenia na życie. Z egzekucji wyłączone zostały tylko kwoty otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych. Zatem administracyjny organ egzekucyjny, dochodząc należności od osoby zawierającej umowę ubezpieczenia na życie, może prowadzić egzekucję z przedmiotowych praw przy wykorzystaniu dwóch środków egzekucyjnych.
Pierwszym środkiem egzekucyjnym jest zajęcie wierzytelności z tytułu ubezpieczenia na życie. Drugim środkiem jest egzekucja z pozostałych praw majątkowych. Dla skuteczności omówionych środków egzekucyjnych niezbędne jest jednak, aby były zastosowane przed śmiercią osoby ubezpieczającej. Po śmierci osoby ubezpieczającej wierzytelność z tytułu ubezpieczenia staje się majątkiem osoby uprawnionej do odbioru kwoty wynikającej z umowy. Jeżeli osoba ta jest zobowiązanym w rozumieniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, organ egzekucyjny może zająć wierzytelność tej osoby. Jeżeli jednak zajęcie następuje po wypłacie kwoty tej wierzytelności, wierzytelność wygasa, w związku z czym zajęcie egzekucyjne nie jest skuteczne.
Co ważne, naczelnik urzędu skarbowego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków egzekucyjnych w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, do zabezpieczania takich należności, a także do realizacji wniosków obcych państw o udzielenie pomocy w zakresie m.in. udzielania informacji o podatnikach.
Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego. W tytule wykonawczym wykazuje się należności pieniężne po zaokrągleniu do pełnych dziesiątek groszy.
Jeśli podatnik wpłaci należne fiskusowi zobowiązanie, postępowanie egzekucyjne zostanie umorzone.

Utrudnianie egzekucji

Podatnik, który będzie utrudniał egzekucję nałożonych na niego kar, może otrzymać dodatkową karę. Na osobę, która wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi odmawia udzielenia organowi egzekucyjnemu informacji lub wyjaśnień niezbędnych do prowadzenia egzekucji albo udziela fałszywych informacji lub wyjaśnień, może być nałożona kara pieniężna do wysokości 3,8 tys. zł. Kara ta może być również nałożona na zobowiązanego, który nie powiadamia organu egzekucyjnego o zmianie miejsca swego pobytu.
Postanowienie w sprawie nałożenia kary pieniężnej wydaje organ egzekucyjny. Na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej przysługuje zażalenie.
PRZYKŁAD: DŁUGI Z LICYTOWANEJ NIERUCHOMOŚCI
Spółka ma zamiar nabyć nieruchomość związaną z prowadzoną przez jej dotychczasowego właściciela działalnością gospodarczą w drodze licytacji zorganizowanej przez naczelnika urzędu skarbowego w ramach prowadzonego przez ten organ postępowania egzekucyjnego. Czy jakiekolwiek długi podatkowe i ciążące zobowiązania hipoteczne na tej nieruchomości wygasną z chwilą przyznania nabywcy własności nieruchomości?
Spółka nie będzie ponosiła solidarnej odpowiedzialności całym swoim majątkiem ze zbywcą za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe oraz obciążenia hipoteczne ciążące na tej nieruchomości związane z prowadzoną działalnością gospodarczą jej zbywcy. Spółka zwolni się z tych zobowiązań, uiszczając w terminie wylicytowaną cenę za nieruchomość.

Kara wymierzona przez sąd

W praktyce może zdarzyć się sytuacja, że podatnik zostanie ukarany, ale nie wpłaci orzeczonej należności. Zostanie wszczęta wobec niego egzekucja, która też nie przyniesie oczekiwanych efektów. Co wtedy?
Zgodnie z przepisami kodeksu karnego skarbowego jeżeli ukarany za wykroczenie skarbowe nie uiści w terminie wymierzonej kary grzywny, a nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji, sąd po uprzednim wyrażeniu zgody przez ukaranego może zamienić karę grzywny na pracę społecznie użyteczną, określając jej rodzaj i czas trwania. Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej siedem dni, najdłużej trzy miesiące. Określa się ją w dniach i miesiącach.
Praca społecznie użyteczna polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez sąd, w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od pięciu do 10 godzin w stosunku tygodniowym.
Jeżeli ukarany za wykroczenie skarbowe mimo możliwości nie uiści grzywny w terminie ani też nie podejmie zastępczej formy jej wykonania poprzez prace społeczne i zostanie stwierdzone, że nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji, sąd orzeka wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Zastępczą karę pozbawienia wolności można orzec w razie nieściągalności grzywny wymierzonej w kwocie przekraczającej jedną dwudziestą górnej granicy ustawowego jej zagrożenia. Dzień pozbawienia wolności równoważny jest karze grzywny wynoszącej od jednej pięćsetnej do jednej pięćdziesiątej górnej granicy ustawowego zagrożenia karą grzywny. Trzeba jednak podkreślić, że wymiar zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć trzech miesięcy. Wymierza się ją w dniach i miesiącach. Nie można wymierzyć zastępczej kary pozbawienia wolności, jeżeli właściwości lub warunki osobiste ukaranego uniemożliwiają jej odbycie.
Kary grzywny wymierzone w sprawach o wykroczenia skarbowe niezależnie od trybu, w jakim je wymierzono, przypadają Skarbowi Państwa.
EGZEKUCJA NALEŻNOŚCI PIENIĘŻNYCH
W postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym należności pieniężnych egzekucja prowadzona jest: z pieniędzy; z wynagrodzenia za pracę; ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej; z rachunków bankowych; z innych wierzytelności pieniężnych; z praw z instrumentów finansowych, zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku, oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków; z papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych; z weksla; z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej; z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością; z pozostałych praw majątkowych; z ruchomości; z nieruchomości.
Podstawa prawna
• Ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.).
• Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).