Każdy przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą stawia sobie za cel osiąganie zysku oraz jego maksymalizację. Osiągnięcie tego celu wymaga ponoszenia pewnych standardowych, lecz kluczowych dla firmy wydatków. Mogą należeć do nich m.in. wydatki na zakup artykułów spożywczych dla osób współpracujących z firmą na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło.
W celu omówienia bieżących spraw, problemów związanych z realizowanymi projektami oraz planu działania na kilka dni nasza spółka (działa w branży informatycznej) ma zwyczaj organizowania tzw. spotkań śniadaniowych. Osobom w nich uczestniczącym – są to nie tylko pracownicy, lecz także zleceniobiorcy – udostępniane są artykuły spożywcze zakupione na koszt spółki ze środków obrotowych, są to m.in. woda, kawa, herbata, mleko, cukier, soki, pieczywo, serki, wędliny, masło, owoce i warzywa. Ponadto wymienione produkty są udostępniane zleceniobiorcom także przez pozostałą część dnia ich pracy – mając je, nie muszą wychodzić po fast foody, co by dezorganizowało pracę w firmie. Czy zakup artykułów spożywczych przekazanych zleceniobiorcom uprawnia firmę do odliczenia podatku naliczonego oraz do zaliczenia ich do kosztów uzyskania przychodów?

Prawo do odliczenia podatku naliczonego

Z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT wynika, że w zakresie, w jakim dokonane przez podatnika zakupy są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Aby zrealizować prawo do tego odliczenia, niezbędne jest istnienie związku pomiędzy dokonywanymi zakupami a prowadzoną działalnością opodatkowaną VAT. Związek ten może mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Jeśli zakupione towary (usługi) służą np. dalszej odsprzedaży lub są zużywane w procesie wytworzenia towarów lub świadczenia usług opodatkowanych VAT, wówczas mówi się o związku bezpośrednim pomiędzy dokonanymi zakupami a działalnością opodatkowaną VAT. Jeśli natomiast ponoszone wydatki wiążą się z całokształtem prowadzonej działalności w ten sposób, że nie generują wprost sprzedaży opodatkowanej, lecz ich ponoszenie warunkuje jej uzyskanie, to mówimy o występowaniu związku pośredniego pomiędzy dokonanymi zakupami a działalnością opodatkowaną VAT. Zakup wymienionych artykułów spożywczych przeznaczonych do spożycia przez zleceniobiorców wykazuje związek pośredni ze sprzedażą opodatkowaną w zakresie świadczonych usług informatycznych. Zdaniem przedsiębiorców wydatki te są standardem w obecnych warunkach gospodarki rynkowej, powodując zwiększenie komfortu i efektywności pracy zleceniobiorców oraz atrakcyjności oferty zlecenia. Organy podatkowe twierdzą jednak inaczej.

Ważny jest cel wydatków

W przypadku tego rodzaju wydatków istotą problemu jest określenie, czy są one ponoszone w związku z firmowymi potrzebami, czy też na cele osobiste zleceniobiorców. Znaczenie ma również rodzaj przekazanych do spożycia artykułów spożywczych.
W przypadku wszelkiego rodzaju napojów uznawanych w myśl przepisów bhp za profilaktyczne – np. wody, mleka, kawy, herbaty wraz z cukrem do posłodzenia – które są przekazane zleceniobiorcom w czasie wykonywanych przez nich obowiązków, organy podatkowe nie kwestionują prawa do odliczenia podatku naliczonego przy ich nabyciu, uznając, że mają one pośredni związek z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi oraz wynikają z przepisów bhp. Natomiast w odniesieniu do napojów nieprofilaktycznych – za takie uznawane są soki czy napoje gazowane (w tym energetyzujące) – oraz artykułów śniadaniowych typu pieczywo, serki, wędliny, masło, dżemy, jogurty, słodycze, owoce, warzywa, paluszki czy płatki śniadaniowe organy te przyjmują, że wymienione zakupy służą zaspokajaniu osobistych, prywatnych potrzeb osób współpracujących z firmą na podstawie umów cywilnoprawnych i dokonywane są bez związku z prowadzoną działalnością opodatkowaną, co w rezultacie wyklucza prawo do odliczenia podatku naliczonego przy ich nabyciu. Takie stanowisko dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej zaprezentował w interpretacji indywidualnej z 5 sierpnia 2018 r., nr 0112-KDIL4.4012.260.2019.4.HW.
Brak prawa do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu artykułów spożywczych (owoce, warzywa oraz płatki śniadaniowe) przekazanych do zużycia zleceniobiorcom – ze względu na zaspakajanie ich potrzeb osobistych oraz brak związku z czynnościami opodatkowanymi podatnika – potwierdził również WSA w Łodzi w nieprawomocnym wyroku z 17 lipca 2019 r., sygn. akt I SA/Łd 217/19.
Zgodnie z obecnym stanowiskiem odliczanie podatku naliczonego od artykułów spożywczych przeznaczonych do spożycia przez zleceniobiorców – jako wydatku, którego chęć poniesienia wynika z dobrej woli przedsiębiorcy (zleceniodawcy) – jest zatem ryzykowne.

Koszty uzyskania przychodów

W myśl ogólnej zasady określonej przez art. 15 ust. 1 ustawy o CIT oraz art. 22 ust. 1 ustawy o PIT do kosztów uzyskania przychodów zalicza się koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów (ewentualnie w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów). Do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wszystkie koszty, zarówno te bezpośrednio, jak i pośrednio związane z przychodami, o ile zostały prawidłowo udokumentowane, za wyjątkiem kosztów ustawowo uznanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.
Na tej postawie organy podatkowe dość długo przyjmowały, że zakup artykułów spożywczych przekazanych do spożycia zleceniobiorcom mieści się w tak określonej definicji kosztu podatkowego. Potwierdzeniem tego stanowiska może być interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 2 września 2019 r., nr 0111-KDIB2-3.4010.175.2019.3.AD (dotycząca spożycia wody, kawy, herbaty, mleka, cukru, soków, napojów gazowanych, w tym napojów energetycznych, pieczywa, serków, wędlin, masła, dżemów, jogurtów, słodyczy, owoców, warzyw, paluszków, płatków śniadaniowych) oraz z 2 października 2019 r., nr 0114-KDIP2-2.4010.399.2019.4.SJ (dotycząca diet na gorący posiłek). W interpretacjach tych organy podatkowe przyjęły, że wydatki na zakup artykułów spożywczych udostępnianych do konsumpcji zleceniobiorcom mogą być zaliczane do kosztów uzyskania przychodów. Koszty te nie podlegają wyłączeniu na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o CIT oraz art. 23 ust. 1 ustawy o PIT, w tym nie stanowią kosztów reprezentacji, o których w art. 16 ust. 1 pkt 28 ustawy o CIT oraz art. 23 ust. 1 pkt 23 ustawy o PIT.
W ostatnim czasie to korzystne dla przedsiębiorców (podatników) stanowisko uległo jednak zmianie. Z ostatnich interpretacji dyrektora KIS z 3 stycznia 2020 r. (nr 0111-KDIB1-2.4010.462.2019.1.SK oraz 0111-KDIB1-2.4010.464.2019.1.MZA) wynika bowiem, że wydatki poniesione na rzecz osób współpracujących ze spółką na podstawie umów cywilnoprawnych w postaci gotowych posiłków dostarczonych przez firmę cateringową, które są wydawane tym osobom w zakładowej stołówce, oraz artykułów spożywczych (głównie owoców) nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów. W obu przypadkach organ podatkowy uzasadnił swoje stanowisko następująco:
„Takie wydatki nie pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z osiąganiem przychodów lub zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła przychodów. Zapewnienie posiłków w trakcie dnia pracy dla osób, które nie są pracownikami spółki, nie ma wpływu na wykonanie umowy łączącej spółkę z tymi osobami, co w konsekwencji powoduje, że nie została spełniona podstawowa przesłanka uznania takiego wydatku za koszt uzyskania przychodu zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT”.

Stanowisko oderwane od realiów

Tym samym w przypadku wydatków na artykuły spożywcze przekazane do spożycia zleceniobiorcom ryzykowne jest nie tylko odliczanie podatku naliczonego. Zdaniem fiskusa wydatki te nie mogą również stanowić kosztów uzyskania przychodów.
Ze stanowiskiem tym – zarówno w części dotyczącej prawa do odliczenia podatku naliczonego, jak i zaliczenia wydatków do kosztów podatkowych – trudno się jednak zgodzić, ponieważ ich poniesienie (mimo tego, że dobrowolne dla przedsiębiorcy) jest niejako wymuszone przez rynek. Obecnie, aby zachęcić zleceniobiorcę (czy pracownika) do pracy, nie wystarczy sama pensja. Znaczenie mają także świadczenia dodatkowe, o czym doskonale wiedzą przedsiębiorcy, niestety fiskus tego nie dostrzega i uznaje, że skoro przekazanie do spożycia artykułów spożywczych dla tej grupy osób współpracujących z firmą nie wynika z odrębnych przepisów, to – jako świadczenie dobrowolne, którego obowiązek spełnienia nie został narzucony żadnymi odrębnymi przepisami – nie daje prawa do odliczenia VAT i nie jest kosztem podatkowym. Może czas na zmianę sposobu myślenia, bo idąc tropem fiskusa, także reklama, jako nieobowiązkowa, nie byłaby kosztem podatkowym. Chociaż nie trzeba nikomu tłumaczyć, że decyduje o pozycji firmy na rynku i uzyskiwanych przychodach ze sprzedaży.
Moim zdaniem, jeżeli przedsiębiorca (podatnik) przekazuje zleceniobiorcom do spożycia zwykłe (powszechne) artykuły spożywcze mieszczące się w pewnym standardzie, to wydatki na ten cel służą stworzeniu odpowiednich warunków do wykonywania zadań służbowych, a nie zaspokajaniu potrzeb osobistych zleceniobiorców. Będzie tak zwłaszcza wtedy, gdy dostarczone posiłki zapewniają właściwą organizację pracy i zwiększają jej wydajność (bo np. wykluczają wyjścia na miasto zleceniobiorcy po jedzenie typu fast food, gdy wykonuje on swoje świadczenia przez dłuższy czas w ciągu doby). W ten cel wpisują się także poranne spotkania śniadaniowe, w których poza pracownikami uczestniczą także zleceniobiorcy.
Podstawa prawna
• art. 86 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 106)
• art. 15 ust. 1, art. 16 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 865; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 183)
• art. 22 ust. 1, art. 23 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1387; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 183)