Z przepisów wynika obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji aktywów i pasywów na dzień bilansowy. Jest to jeden z warunków prawidłowego sporządzenia sprawozdania finansowego, które ma oddawać wiernie i rzetelnie obraz sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki.
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 351; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 351; dalej u.r.) jest w tym zakresie dość lakoniczna – wyznacza podstawowe zasady, metody i terminy przeprowadzania prac. Uszczegółowienie przynoszą stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości i KSR 11 (Krajowy Standard Rachunkowości nr 11), które mogą być dobrowolnie stosowane przez jednostki na podstawie art. 10 ust. 3 u.r. W praktyce pojawia się jednak wiele problemów o charakterze organizacyjnym czy proceduralnym. Wiele wątpliwości dotyczy możliwości stosowania uproszczeń, np. przy środkach trwałych, należnościach czy paliwach.
Wydaje się, że niektóre kwestie były wielokrotnie podnoszone w różnych publikacjach, ale nadal i księgowi, i członkowie komisji inwentaryzacyjnych zastanawiają się, czy wykonują swe zadania prawidłowo. Niniejsze opracowanie odpowiada więc na niektóre wątpliwości zgłaszane zarówno przez pracowników firm, jak i jednostek sektora finansów publicznych. Pamiętać zawsze należy, że obowiązkiem osób uczestniczących w pracach inwentaryzacyjnych jest zadbanie o to, aby wyniki dały podstawę do wyjaśnienia i ujęcia w księgach rzeczywistego stanu aktywów i pasywów jednostki. Konieczne jest też rozliczenie wyników inwentaryzacji w księgach 2019 r., mimo że większość prac związanych z wyjaśnieniem różnic i sama decyzja kierownika jednostki o przyjętych rozwiązaniach będzie podejmowana w 2020 r.

problem 1

Czy przeprowadzenie inwentaryzacji doraźnej może być uznane za wypełnienie obowiązku inwentaryzacji rocznej? W naszej jednostce nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora. Czy przeprowadzona w związku z tym inwentaryzacja środków trwałych drogą spisu z natury może być uznana za obowiązkową inwentaryzację środków trwałych z ustawy o rachunkowości? Poprzednia inwentaryzacja, wymagana przez art. 26 u.r., była przeprowadzona na koniec 2015 r., inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza – w sierpniu 2018 r., czyli teraz inwentaryzacja środków trwałych powinna być przeprowadzona przed końcem 2019 r. czy dopiero w 2020 r.?
Doraźna inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza może być pod pewnymi warunkami uznana za wypełnienie obowiązku z art. 26 u.r. w zakresie środków trwałych. Ale aby rozstrzygnąć ten problem, trzeba przeanalizować jej przedmiot oraz sposób przeprowadzenia, udokumentowania i rozliczenia pod kątem dochowania zasad określonych w art. 26 i 27 u.r. Należy wskazać, że są dwie kategorie środków trwałych:
1) środki trwałe użytkowane na terenie niestrzeżonym, które powinny być inwentaryzowane rokrocznie na 31 grudnia danego roku, przy czym termin ten uważa się za dotrzymany, jeśli inwentaryzacja została rozpoczęta w ostatnim kwartale roku obrotowego i zakończona do 15 stycznia roku następnego (art. 26 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 pkt 1 u.r.);
2) środki trwałe znajdujące się na terenie strzeżonym, które mogą być inwentaryzowane raz w ciągu czterech lat, w dowolnym terminie (art. 26 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 pkt 3 u.r.).
W przypadku pierwszej kategorii jednostka nie może inwentaryzować należących do niej środków trwałych z mniejszą częstotliwością ani w innym terminie niż wynikające z art. 26 u.r. Postępowanie takie będzie stanowiło naruszenie przepisów ustawy o rachunkowości, a w jednostkach sektora finansów publicznych też dyscypliny finansów publicznych (art. 18 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1440; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2020). W związku z tym przy ustalaniu harmonogramu ich inwentaryzacji nie można uwzględniać inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej przeprowadzonej w sierpniu 2018 r.