Orzecznictwo sądów administracyjnych zaczyna być jednolite, wskazując na obowiązek opodatkowania VAT usług prawnych świadczonych z urzędu. Czy jest to stanowisko prawidłowe?

Co do zasady jest to stanowisko prawidłowe - usługi prawne generalnie stanowią bowiem działalność gospodarczą. Zasadniczo wyroki te rozpatrują kwestię ewentualnego wyłączenia takich usług na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT (rozstrzygając, czy relacja między adwokatem czy radcą prawnym a sądem nosi cechy relacji analogicznej do tej między pracownikiem a pracodawcą).

W większości przypadków sądy nie dopatrzyły się takich relacji, co było decydującym argumentem przesądzającym o uznaniu takich prawników za podatników VAT i w konsekwencji o konieczności ich opodatkowania. Należy jednak pamiętać, że art. 15 ust. 3 stanowi wyjątek od zasady określonej w art. 15 ust. 1. Zanim więc zostanie przeanalizowana kwestia ewentualnego wyłączenia z kategorii podatników na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 3 ze względu na niespełnienie przesłanki samodzielności, działalność danego podmiotu musi być uznana za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy.
W tym kontekście niewłaściwe wydaje się całkowite pomijanie kwestii okazjonalności czy wystarczającego poziomu stałości wynikającego z orzeczenia ETS w sprawie C-230/94 Renate Enkler. W wyroku tym Trybunał uznał, że działalność o charakterze okazjonalnym nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o VAT. Wydaje się, iż nie jest możliwe generalne określenie, czy usługi adwokatów oraz radców działających z urzędu podlegają VAT. Czynności wymienione w art. 5 ustawy podlegają opodatkowaniu wyłącznie w przypadku gdy są one wykonywane przez podatnika działającego w takim charakterze.
Ponieważ status podatnika zależy od spełnienia kilku warunków (m.in. wspomnianego dostatecznego poziomu stałości), te same czynności mogą być zarówno wykonywane przez podmiot posiadający status podatnika (a więc podlegają opodatkowaniu VAT), jak i podmiot nieposiadający tego statusu, wykonujący je okazjonalnie (wtedy nie podlegają one opodatkowaniu). W omawianych przypadkach czynności wykonywane przez adwokatów czy radców prawnych mogą mieć charakter okazjonalny, co powinno przesądzać o braku ich opodatkowania. W szczególności dotyczy to adwokatów i radców prawnych świadczących usługi prawne w ramach spółek osobowych. Ich świadczenie z urzędu przez wspólnika takiej spółki ma co do zasady charakter okazjonalny, nie powinno więc podlegać opodatkowaniu. Trudno uznać, iż wspólnik spółki działa jako niezależny, samodzielny przedsiębiorca, a tylko taki posiada status podatnika.