Czy może zdarzyć się, że związanie sądów wyrokami przekreśli drogę podatnika do merytorycznej oceny jego zarzutów?
- Tak. Załóżmy, że sąd I instancji uwzględnia skargę podatnika, jednak powodem wyeliminowania decyzji organu podatkowego są przyczyny proceduralne, a nie merytoryczne. W uzasadnieniu wyroku sąd, odnosząc się do wszystkich kwestii podniesionych w skardze przez podatnika, wyrazi swoje stanowisko również w zakresie prawa materialnego, np. możliwości skorzystania ze zwolnienia. Jeżeli sąd uzna, że podatnikowi takie zwolnienie nie przysługiwało, to organ podatkowy będzie tym stanowiskiem związany. Wynik postępowania sądowego, co do zasady, będzie dla podatnika korzystny, bo decyzja zostanie uchylona. Jednak niezaskarżenie orzeczenia w części, w jakiej sąd wypowiedział się merytorycznie, spowoduje, że będziemy mieli do czynienia z powagą rzeczy osądzonej i ze związaniem tym stanowiskiem organów oraz sądu na dalszym etapie postępowania sądowego.
• Ostatnio NSA wypowiedział się na temat związania sądów administracyjnych uchwałami? Czy rzeczywiście problem był tak istotny?
- Ostatnia uchwała siedmiu sędziów NSA dotyczyła bardzo ciekawej kwestii kolizji między związaniem sądu uchwałą NSA a wcześniejszym wyrokiem wydanym w danej sprawie. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez NSA. Dodatkowo nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez NSA.
Powstał jednak problem, co zrobić, gdy po wydaniu orzeczenia przez sąd kasacyjny, który dał wskazówki dla sądu I instancji, w późniejszej uchwale siedmiu sędziów NSA zawarł odmienny podgląd. Do której interpretacji ma odnieść się sąd administracyjny, czy do tej zawartej w wyroku czy też w uchwale? Poszerzony skład NSA uznał, że ważniejsza w takiej sytuacji jest uchwała.
• Rozumiem, że taki mechanizm będzie dotyczył zarówno uchwał korzystnych dla podatników, jak i tych niekorzystnych?
Niestety, zastosowanie wykładni zaprezentowanej w uchwale, niejako z wyłączeniem związania wcześniejszym wyrokiem sądu, będzie miało zastosowanie we wszystkich przypadkach. Sądowi chodziło bardziej o rozstrzygnięcie w zakresie mocy wiążącej uchwał. Oczywiście, jeśli skład orzekający nie będzie się zgadzał z rozstrzygnięciem danej kwestii, będzie mógł wystąpić o podjęcie kolejnej uchwały, przedstawiając argumenty przemawiające za odmiennym stanowiskiem. W przeciwnym razie będzie zobowiązany do zastosowania wykładni potwierdzonej w uchwale.