Częstą praktyką organów podatkowych jest kwestionowanie zaliczania do kosztów uzyskania przychodów wydatków związanych z umowami uznanymi za nieważne. Takie stanowisko może być uciążliwe dla przedsiębiorców, szczególnie w sytuacji, w której do uznania danej umowy za nieważną dochodzi w pewien czas po jej rozliczeniu. Czy jest ono uzasadnione?
ANDRZEJ DĘBIEC
partner Kancelaria Lovells
Wydaje się, że tak restrykcyjne podejście organów podatkowych nie znajduje uzasadnienia w treści ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Zgodnie bowiem z art. 15 tej ustawy kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Analiza powyższych przepisów nie wskazuje na to, żeby nieważność umowy automatycznie skutkowała brakiem możliwości zaliczenia wydatków poniesionych w związku z realizacją takiej umowy do kosztów uzyskania przychodów. Dlatego też organy podatkowe powinny zawsze wnikliwie zbadać stan faktyczny przed wyrażeniem stanowiska o braku możliwości zaliczenia do kosztów wydatków poniesionych w związku z realizacją umowy, która okazała się nieważna.
Nie budzi wątpliwości, że podatnicy nie mogą czerpać korzyści podatkowych z czynności prawnych, które zostały uznane za nieważne z uwagi na sprzeczność z ustawą albo z uwagi na fakt, że miały na celu obejście ustawy (art. 58 kodeksu cywilnego). Jeżeli jednak mamy do czynienia z nieważnością umowy z uwagi np. na sfałszowanie podpisu członka zarządu kontrahenta, a przedsiębiorca zawarł taką umowę w dobrej wierze i przystąpił do jej realizacji, to wydaje się, że po stronie takiego przedsiębiorcy zostały spełnione wszystkie przesłanki pozwalające na potraktowanie poniesionych wydatków jako koszt podatkowy.
Takim racjonalnym podejściem do omawianego zagadnienia wykazał się ostatnio NSA (wyrok z 5 września 2008 r., sygn. akt II FSK 790/07), który orzekł, że wydatki poniesione przez spółkę w związku z zawartymi umowami o pracę, w przypadku których stwierdzono nieważność, mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Sąd stwierdził, że decydujące znaczenie ma w tym przypadku fakt rzeczywistego wykonania pracy, a nie ważność lub też nieważność umowy. Wyrok ten ma istotne znaczenie, że istnieje możliwość powoływania się na wyrażone w nim tezy także w innych sytuacjach, w których pojawia się wątpliwość co do ważności samej umowy lub czynności. Dlatego też wyrażona w nim teza może stanowić przełom w podejściu do omawianego zagadnienia przez organy podatkowe, które co do zasady automatycznie kwestionują zaliczanie do kosztów wydatków poniesionych w związku z realizacją umowy, uznanej później za nieważną.