Po wyroku TSUE nie ma wątpliwości, że gminne jednostki budżetowe nie spełniają warunków do bycia podatnikiem VAT. To gmina powinna uwzględniać w deklaracjach czynności wykonywane i zakupy dokonywane z udziałem takich jednostek.
Sam mechanizm wspólnego rozliczenia nie jest szczególną nowością w podatku od towarów i usług. Biorąc pod uwagę to, że już od maja 2004 r. (inaczej niż to było pod rządami ustawy z 1993 r.) statusu podatnika VAT nie posiadają samobilansujące się zakłady, przedsiębiorcy funkcjonujący w złożonej wielooddziałowej strukturze musieli wypracować mechanizmy scalania i centralnego rozliczania VAT.
Problem w tym, że jest to proces, który wymaga podjęcia wielu działań i choćby z tego powodu szczególnie istoty jest czas, jaki jednostki otrzymają na ich wdrożenie. Mimo że TSUE negatywnie wypowiedział się o odsunięciu w czasie wprowadzenia wykładni zaprezentowanej w wyroku, resort finansów zamierza dać podatnikom osiem miesięcy na podjęcie odpowiednich działań, których efektem będzie scalenie.
Zgodnie z deklaracją w komunikacie ministra, do końca pierwszej połowy 2016 r. organy będą akceptowały gminne jednostki budżetowe. A zatem nie zakwestionują rozliczeń podatkowych w VAT tak jednostek budżetowych gmin, jak i deklaracji składanych przez gminy bez uwzględnienia sprzedaży i zakupów dokonywanych przez ich jednostki.
Odsunięcie w czasie stosowania wykładni stanowi bezpośrednie naruszenie zasad prawa wspólnotowego, jednak ewentualne reperkusje takich działań nie mogą być skierowane przeciwko gminom czy ich jednostkom budżetowym. W komunikacie resort finansów wskazał również, że zostały już podjęte prace nad stworzeniem koncepcji, modelu postępowania, który umożliwi gminom bezpieczne i płynne przekształcenie zasad ich opodatkowania VAT. Koncepcje, w kreowaniu których mają brać udział przedstawiciele samorządu, mają być gotowe w listopadzie i mają być podstawą prac legislacyjnych. Niestety obecnie trudno przewidzieć, w jakim kierunku miałyby iść zmiany według zamysłu ministerstwa. Jednak nie powinno tutaj być mowy o zmianach, które tak zmodyfikowałyby definicję podatnika VAT zawartą w ustawie, by umożliwiło to przyznanie podmiotowości podatkowej w VAT (statusu podatnika) gminnym jednostkom budżetowym.
WAŻNE
W komunikacie wydanym 29 września 2015 r. Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że na temat statusu fiskalnego w VAT dla zakładów budżetowych wypowie się dopiero po tym, jak Naczelny Sąd Administracyjny wyda w tej sprawie rozstrzygnięcie w rozszerzonym siedmioosobowym składzie (zgodnie z postanowieniem NSA z 17 marca 2015 r., sygn. akt I FSK 1725/14)
Biorąc bowiem pod uwagę fakt, że orzeczenie zostało wydane w kontekście art. 9 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE, zmiany w takim kierunku spowodowałyby niezgodność prawa krajowego ze wspólnotowym. To znaczy, że brak jest argumentów, które mogłyby powodować wstrzymanie (opóźnianie) procesu centralizacji gminy na potrzeby VAT.
Warto zaznaczyć, że cały czas pozostaje otwarta kwestia statusu podatkowego gminnych zakładów budżetowych. W ich przypadku nie zapadła jeszcze decyzja, jak powinny być traktowane w świetle regulacji VAT. Brak decyzji w sprawie statusu zakładów budżetowych nie powinien być jednak traktowany jako pretekst do odsuwania w czasie działań mających doprowadzić do centralizacji, ale przy jej podejmowaniu warto uwzględnić potencjalną konieczność włączenia do tych struktur dodatkowych jednostek, jakimi są zakłady budżetowe.
Nawet jeżeli minister wprowadzi okres przejściowy do implementacji w sposób bardziej formalny niż za pomocą komunikatu nie będzie to oznaczało, że gminy nie mają prawa już wcześniej dokonywać scalenia. Wszelkie przepisy, interpretacje czy inne działania aparatu skarbowego, które ewentualnie zakazywałyby zastosowania scalenia przed jakąś datą, należałoby uznać za podejmowane z naruszeniem prawa wspólnotowego, i jako takie musiałyby być uznane za bezskuteczne.
Uważam, że bezpodstawne byłoby również oczekiwanie, że gminy przeprowadzą centralizację w jednym momencie wobec wszystkich swoich jednostek. Ze względu chociażby na kwestie infrastrukturalne w zakresie informatycznym scalenie może być dokonywane stopniowo przez sukcesywne włączanie jednostek budżetowych do zharmonizowanego gminnego organizmu podatkowego w VAT. Warto jednak, aby i w tym zakresie minister wydał jednoznaczną i eliminującą wszelkie wątpliwości deklarację.
Zatem jeżeli chodzi o zagadnienie momentu centralizacji podatkowej gminy, tym, co może zrobić resort finansów, jest rzeczywiste udzielenie gminom gwarancji bezpieczeństwa wobec braku centralizacji w określonym czasie. Warto przypomnieć, że już w przeszłości, w komunikacie z 9 lipca 2013 r. wydanym po uchwale NSA, ministerstwo zapowiadało, że: „nie będą kwestionowane dotychczasowe rozliczenia gminnych jednostek budżetowych jako podatników VAT” – wówczas w tym zakresie organy dotrzymały słowa. Brak jest podstaw do tego, aby podejrzewać, że obecnie będzie inaczej.
WAŻNE
Należy przyjąć, że deklaracja resortu finansów o niekwestionowaniu rozbicia podatkowego gminy do końca pierwszego półrocza 2016 r. stanowi jednoczesną zgodę ministra na sukcesywne scalanie podatkowe gminy
Treść orzeczenia TSUE, tak w części zawierającej rozstrzygnięcie co do meritum, jak i w zakresie zastosowania w czasie nie pozostawia wątpliwości co do tego, że gminy mogą dokonać korekty historycznej rozliczeń i w ten sposób przeprowadzić scalenie o charakterze retrospektywnym. Minister finansów nie neguje istnienia prawa gmin do korekty historycznej, jednak wyraźnie wskazuje, że obligatoryjne jest jedynie scentralizowanie rozliczeń podatkowych w przód i ono powinno być dokonane najpóźniej do końca pierwszego półrocza 2016 r.
Co zostało przesądzone
Przedstawiamy niepodważalne fakty związane z wyrokiem:
● gminne jednostki budżetowe nie powinny mieć statusu podatnika VAT;
● wyrok TSUE nie tworzy prawa podatkowego i nie wymusza zmian w polskiej ustawie podatkowej – orzeczenie dotyczyło jedynie sposobu interpretacji, a nie zgodności prawa krajowego ze wspólnotowym;
● dla implementacji wyroku nie jest niezbędne żadne dodatkowe orzeczenie polskiego sądu;
● trybunał nie przychylił się do wniosku polskiego rządu o odsunięcie w czasie skutków dokonanego rozstrzygnięcia, co oznacza, że zaprezentowana w nim wykładnia ma zastosowanie również do rozliczeń minionych lat, od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej;
● jeżeli znajdzie zastosowanie ogólna zasada korygowania rozliczeń w VAT w celu rozliczenia podatku naliczonego, wraz z końcem 2015 r. gminy utracą możliwość zwiększenia VAT naliczonego o podatek wynikający z faktur otrzymanych w 2011 r.