Ponoszone przez podatnika wydatki dotyczące kosztów procesu mogą stanowić koszty uzyskania przychodów w sytuacji, gdy są związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, a wdanie się w spór jest usprawiedliwione i uzasadnione okolicznościami sprawy.

Rozliczanie wydatków związanych ze sporami sądowymi przedsiębiorców z kontrahentami lub fiskusem sprawia w praktyce wiele kłopotów. Istotne znaczenie mają w tym przypadku regulacje art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm., dalej ustawa o CIT).
Według tych przepisów, kosztami uzyskania przychodów są te, które poniesiono w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tej ustawy. W tym ostatnim przepisie mowa jest o tym, co nie uważa się za koszty uzyskania przychodów. Analogiczne zasady przewidziano również w art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm., dalej ustawa o PIT).
Kwalifikacja wydatków
Przepisy nie zawierają jednak wyraźnego stwierdzenia, że między poniesionym wydatkiem a osiągniętym przychodem musi zachodzić skonkretyzowany i bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy, ponieważ nie wszystkie koszty ponoszone przez podatników są bezpośrednio związane z osiągnięciem przychodu. Związek ten może mieć także charakter pośredni, jak np. w przypadku kosztów funkcjonowania firmy podatnika. Koszty funkcjonowania, jakkolwiek poniesione w celu uzyskania przychodu, nie są bezpośrednim czynnikiem uzyskania konkretnego przychodu.
Ponadto organy podatkowe często zwracają uwagę, że poniesiony wydatek nie może mieć charakteru wydatku zbędnego. Ważnym elementem jest również to, aby wydatek pozostawał w związku z działalnością przedsiębiorstwa i nie stanowił wydatków ponoszonych na cele osobiste podmiotów zarządzających przedsiębiorstwem lub osób trzecich.
Wyłączeniami z kosztów uzyskania przychodu nie zostały objęte koszty procesowe, w tym koszty zastępstwa procesowego. Generalnie przyjmuje się, że kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalnie uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością, których celem jest osiągnięcie, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów.
Ryzyko przegranej
Należy mieć również na uwadze to, że rozstrzygnięcie spraw przed sądem niesie ze sobą ryzyko przegrania takiego sporu. Przegranie procesu nie powinno dyskredytować działania podatnika jako działania nieracjonalnego i pozbawionego gospodarczo-ekonomicznych podstaw. Poniesione przez podatnika wydatki związane z kosztami sądowymi należy przede wszystkim analizować pod kątem tego, czy były ponoszone w celu obrony przed ewentualnym zmniejszeniem przychodu lub zwiększeniem straty oraz w związku z funkcjonowaniem podatnika. Nie można uzależniać kwalifikacji kosztów procesu w kosztach uzyskania przychodu spółki od stwierdzenia, że skoro zostały one poniesione przez dłużnika, a nie przez wierzyciela, to nie stanowią kosztów uzyskania przychodu (zob. wyjaśnienia naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w Białymstoku z 17 października 2006 r., nr RO-XV/423/PDOP-397/476/JB/06).
Wyjaśnienia ministra
Ważne wyjaśnienia zawiera pismo ministra finansów z 10 czerwca 2002 r. (nr PB3/GM-8214-127/02). Dotyczyło ono wątpliwości związanych z zaliczaniem do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu korzystania w trakcie postępowania podatkowego i sądowego z pomocy firm doradczych. Jak podkreślił minister finansów, kosztami uzyskania przychodów są koszty zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio związane z uzyskiwanymi przychodami oraz koszty dotyczące całokształtu działalności podatnika, związane z funkcjonowaniem firmy. Koszty, których nie można bezpośrednio powiązać z uzyskiwanymi przychodami, podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów z chwilą ich faktycznego poniesienia. W trakcie kontroli podatkowych (skarbowych) oraz związanych z nimi postępowań, a także postępowań przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, podatnicy często korzystają z pomocy firm doradczych (prawniczych). Pomoc ta może być oparta na stałej współpracy związanej z bieżącą obsługą podatnika, jak również na korzystaniu z tej pomocy w trakcie konkretnego postępowania - stwierdzono w ministerialnym piśmie. Podkreślono, że wydatki z tytułu korzystania z usług firmy doradczej nie mogą być powiązane z konkretnym przychodem uzyskanym przez podatnika. Niewątpliwie wiążą się jednak z prowadzoną przez niego działalnością. Z tych względów wydatki z tego tytułu mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.
CZY OBSŁUGA PRAWNA TO KOSZT PODATKOWY
Kosztami uzyskania przychodów są koszty zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio związane z uzyskiwanymi przychodami oraz koszty dotyczące całokształtu działalności podatnika, związane z funkcjonowaniem firmy. Odnosząc te przesłanki do konkretnej sprawy i uwzględniając, że wydatki na obsługę prawną podatnika jako koszty pośrednie związane z funkcjonowaniem firmy niewątpliwie wiążą się z prowadzoną przez niego działalnością, wydatki z tego tytułu mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Konsekwencją powyższego jest, że poniesione przez spółkę wydatki na spór sądowy z organami podatkowymi mieszczą się w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, a więc stanowią koszt uzyskania przychodów w momencie zapłaty (zob. wyjaśnienia dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 6 lutego 2007 r. nr 1401/BP-I/006-976/06/ZO).
PRZYKŁAD
JAK ROZLICZYĆ PRZEGRANY PROCES
Podatnik prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i na podstawie zawartej umowy agencyjnej świadczył usługi, za które miał otrzymać wynagrodzenie. Ponieważ zleceniodawca nie chciał zapłacić za wykonaną usługę, podatnik skierował sprawę do sądu i w związku z tym poniósł wydatki procesowe. Podatnik wygrał proces w I instancji. Zleceniodawca jednak odwołał się od wyroku I instancji do sądu okręgowego, który oddalił powództwo i zasądził na rzecz pozwanego zwrot kosztów zastępstwa procesowego i zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Rozliczając poniesione wydatki, należy pamiętać, że ustawodawca nie uzależnił uznania poniesionych wydatków za koszt uzyskania przychodów od ekonomicznej zasadności dochodzenia przez podatnika należności na drodze sądowej czy też rezultatu takiego działania. Działania podatnika zmierzały do wyegzekwowania należnej mu kwoty za wykonaną usługę, choć należności tych nie otrzymał. Niemniej jednak wydatki poniesione w związku z postępowaniem sądowym stanowią koszt uzyskania przychodów.
Krzysztof Tomaszewski
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 15-16 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
■ Art. 22-23 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).