Organy podatkowe mają prawo skontrolować, w jaki sposób podatnik wypełnia ciążące na nim obowiązki podatkowe i mają w tym zakresie bardzo szerokie uprawnienia.

Zgodnie z Ordynacją podatkową celem kontroli podatkowej jest sprawdzenie, czy kontrolowani - czyli podatnik, płatnik, inkasent oraz następcy prawni - wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.

Kontrolę przeprowadza organ podatkowy pierwszej instancji właściwy dla danego podatnika i dla rozliczenia określonego podatku. Są to kolejno:

  • naczelnik urzędu skarbowego - podatek od towarów i podatek od towarów i usług, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od gier, podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od spadków i darowizn, podatek tonażowy;
  • naczelnik urzędu celnego - podatek od towarów i usług od importu towarów, podatek akcyzowy, podatek od wydobycia niektórych kopalin;
  • wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa - podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny, podatek od środków transportowych.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych przeprowadza kontrolę podatkową, której celem jest sprawdzenie stosowania uznanej przez ten organ metody ustalenia ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi.

Kiedy nie trzeba zawiadamiać o kontroli

Kontrolę podatkową wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze jej wszczęcia.

Ordynacja dopuszcza jednak przypadki, gdy urząd nie musi zawiadamiać o kontroli. Dzieje się tak, gdy kontrola:

  • dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług,
  • ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
  • dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
  • dotyczy niezgłoszonej działalności gospodarczej,
  • ma być podjęta w oparciu o informacje uzyskane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu.

Kontrola może być także wszczęta bez ostrzeżenia, jeżeli organ podatkowy posiada informacje, iż podmiot kontrolowany:

  • został prawomocnie skazany w Rzeczypospolitej Polskiej za popełnienie przestępstwa skarbowego, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa z ustawy o rachunkowości lub wykroczenia polegającego na utrudnianiu kontroli,
  • jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
  • nie ma miejsca zamieszkania lub adresu siedziby czy też doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.

Kontrola jest przy tym przeprowadzana na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez właściwy urząd, jednak w szczególnych przypadkach może być wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej kontrolowanemu lub osobie przez niego upoważnionej. Tak jest w przypadku, gdy:

  • czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
  • czynności kontrolne mają charakter doraźny dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury.

Jeżeli kontrolowany (lub osoba upoważniona) jest nieobecny, to kontrola może być wszczęta także tylko po okazaniu legitymacji lub w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę - może to być na przykład funkcjonariusz policji.

Co mogą kontrolerzy

W zakresie wynikającym z upoważnienia kontrolujący jest uprawniony do:

  • wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego,
  • wstępu do lokali mieszkalnych, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe,
  • żądania okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin,
  • żądania udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie elektronicznej,
  • zbierania innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą oraz zabezpieczania zebranych dowodów,
  • legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości oraz przesłuchiwania świadków, kontrolowanego oraz innych osób,
  • żądania przeprowadzenia spisu z natury,
  • zasięgania opinii biegłych.

Kontrolujący może również zażądać wydania próbek towarów, akt, ksiąg i dokumentów, jeżeli podejrzewa, że są one nierzetelne lub gdy podatnik utrudnia przeprowadzenie kontroli (na przykład nie udostępnia kontrolującym samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów).