Zdarzają się przypadki, gdy nabywcy, ze względu na swoje działanie lub zaniechanie, zobowiązani są do zapłaty określonych kwot dostawcom. W jaki sposób należy rozliczać te kwoty?

Wyjaśnijmy na wstępie, że tego rodzaju kwoty to najczęściej odszkodowania, kary umowne czy odsetki za zwłokę w przypadku, gdy nabywca opóźnia się z zapłatą ceny. Pojawia się pytanie, czy powinny one zostać włączone do podstawy opodatkowania dostarczonych towarów lub wykonanych usług. Zgodnie bowiem z art. 29 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.), stanowiąca podstawę opodatkowania kwota należna z tytułu dostawy towarów lub wykonania usług obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy.
Fakt, że dane świadczenie staje się należne od nabywcy (np. odsetki lub kara umowna staje się wymagalna ze względu na naruszenie przez nabywcę uzgodnionego terminu płatności), nie oznacza, że staje się ono elementem kwoty należnej z tytułu dostarczonych towarów lub usług. Nie jest więc elementem obrotu, zatem nie wchodzi w skład podstawy opodatkowania.
Należy zaznaczyć, że funkcja odsetek za zwłokę (kary umownej czy odszkodowania) jest zasadniczo odmienna niż funkcja ceny. Odsetki mają bowiem stanowić rekompensatę za szkodę polegającą na niezapłaceniu kwoty należnej w określonym terminie. Stąd, co do zasady, płatności tego rodzaju nie powinny podwyższać kwoty należnej z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług.
Natomiast elementem kwoty należnej mogą być odsetki, jeżeli w przypadku konkretnego świadczenia ich funkcja nie ma charakteru karnego, względnie odszkodowawczego. Jeżeli odsetki (czy też kara umowna lub odszkodowanie) stanowią w istocie element składowy ceny, wówczas ich wartość wejdzie niewątpliwie do podstawy opodatkowania. Należy bowiem uznać, że w takim przypadku ich rzeczywistą funkcją jest zapłata ceny. Sąd Najwyższy, w wyroku z 26 maja 2000 r. (sygn akt III RN 166/99), uznał że odsetki związane z rozłożeniem zapłaty ceny należnej na raty stanowią w istocie rzeczy element składowy tej ceny. Dlatego nie mogą być traktowane jako świadczenie uboczne z tytułu opóźniania się dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Jednakże w tym przypadku odsetki nie pełniły w istocie rzeczy funkcji odszkodowawczej (karnej), natomiast stanowiły element kwoty należnej. Tym samym więc powinny zostać uwzględnione w podstawie opodatkowania.
Tomasz Michalik
doradca podatkowy, partner MDDP
Not. KT
Tomasz Michalik, doradca podatkowy, partner MDDP / DGP