W obrocie prawnym występuje wiele instytucji mających na celu zabezpieczenie wykonania zobowiązań pieniężnych. Większość z nich uregulowana jest wyraźnie w przepisach prawa, np. hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, poręcznie, weksel. W praktyce obrotu wykształciła się instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie - rozpowszechniona jako zabezpieczenie kredytów bankowych. Skorzystanie z takiej formy zabezpieczenia może wywołać pewne konsekwencje na gruncie VAT. Jakie?

JERZY MARTINI
doradca podatkowy Baker & McKenzie
W wyniku umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie dochodzi do przeniesienia prawa własności rzeczy. Celem przeniesienia prawa własności jest jedynie zabezpieczenie wykonania zobowiązania. Rzecz pozostaje we władaniu dłużnika, który ma prawo korzystać z rzeczy w granicach określonych w umowie. Wierzyciel, w celu zaspokojenia wierzytelności, może dokonać zbycia rzeczy bez dochowania żadnych dodatkowych procedur (w szczególności bez przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego).
Przede wszystkim należy zastanowić się nad skutkiem w zakresie VAT przeniesienia prawa własności w związku z zawarciem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.; dalej ustawa o VAT) przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Oznacza to, że dostawa towarów nie może być utożsamiana z przeniesieniem prawa własności. Przez dostawę towarów należy rozumieć taką transakcję dotyczącą towarów (rzeczy), w której dochodzi do przeniesienia ekonomicznego władztwa nad tymi rzeczami.
Należy stanąć na stanowisku, że w przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie, nie mamy do czynienia z dostawą towarów. Dłużnik przenosi formalnie prawo własności, ale rzecz pozostaje w jego posiadaniu. Może on zatem swobodnie dysponować rzeczą (używać jej). Ponadto przeniesienie własności dokonywane jest jedynie tymczasowo, w celu zabezpieczenia wierzytelności. Celem przeniesienia prawa własności nie jest zatem w takim przypadku wyzbycie się rzeczy. W związku z tym, w przypadku przeniesienia prawa własności w związku z zawarciem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, nie dochodzi do dostawy towarów.
W przypadku gdy dług zostanie spłacony, dochodzi do powrotnego przeniesienia prawa własności. Również w takim przypadku nie dojdzie do dostawy towarów.
Umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie przewidują, że w przypadku, gdy dłużnik nie zaspokoi wierzytelności w określonym w umowie terminie, wierzyciel ma prawo dochodzić swoich praw z przewłaszczonej rzeczy. W szczególności wierzyciel może dokonać sprzedaży rzeczy bez dodatkowych uzgodnień z dłużnikiem, a także bez konieczności wszczynania postępowania egzekucyjnego (jest już bowiem właścicielem rzeczy).
Trzeba podkreślić, że dopiero w przypadku gdy dłużnik nie spłaci swojego długu, a wierzyciel może dokonać sprzedaży rzeczy, dochodzi wówczas do przeniesienia władztwa ekonomicznego nad rzeczą. W tym momencie wierzyciel może bowiem swobodnie dysponować rzeczą. W konsekwencji, w momencie tym dochodzi do dostawy towaru będącego przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie na rzecz wierzyciela (oczywiście pod warunkiem, że dłużnik jest podatnikiem VAT).
W sytuacji gdy wierzyciel (będący podatnikiem VAT) dokona sprzedaży rzeczy w celu zaspokojenia swojej wierzytelności, dojdzie do drugiej dostawy towaru. Obydwie czynności, tj. dostawa towaru przez dłużnika na rzecz wierzyciela oraz dostawa towaru przez wierzyciela na rzecz osoby trzeciej, mogą być dokonane w niewielkich odstępach czasu.
Not. EM
Jerzy Martini, doradca podatkowy Baker & McKenzie / DGP