Składanie deklaracji, oświadczeń, informacji podatkowych, terminowa zapłata podatków, prowadzenie odpowiednich ewidencji czy aktualizacja danych identyfikacyjnych to tylko niektóre, te najbardziej podstawowe, obowiązki ciążące na podatnikach.
Nieprzestrzeganie nakazów lub naruszanie zakazów wynikających z ustaw podatkowych może mieć nie tylko takie konsekwencje jak konieczność zapłaty odsetek od zaległości wobec fiskusa czy sankcyjnej stawki podatku (np. od niezgłoszonej do opodatkowania darowizny lub pożyczki). Za przewinienia przeciwko obowiązkom podatkowym grozi też odpowiedzialność karna skarbowa. Zwykle (nie mówimy tutaj o wyłudzeniach czy oszustwach podatkowych na większą skalę) przybierają one formę wykroczeń skarbowych. Ważne jest, że niektóre czyny podatnika mogą być kwalifikowane wyłącznie jako wykroczenia, a inne – także jako przestępstwa skarbowe. Od czego to zależy?

Rodzaje wykroczeń

Kodeks karny skarbowy (dalej: k.k.s.) definiuje przestępstwo skarbowe jako czyn zabroniony pod groźbą kary grzywny określonej w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności. Natomiast za wykroczenie grozi wyłącznie grzywna określona kwotowo.
Ustawa rozróżnia dwa podstawowe rodzaje wykroczeń. Pierwszy występuje, gdy kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej (a więc podatku) nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Po drugie, wykroczeniem skarbowym może być także inny czyn zabroniony, jeśli kodeks karny skarbowy wyraźnie go tak kwalifikuje.

Narażenie fiskusa

Jak wynika z powyższego, niektóre przewinienia przeciwko obowiązkom podatkowym mogą stanowić wykroczenie albo przestępstwo skarbowe, a o kwalifikacji czynu decyduje generalnie to, na jak wysokie uszczuplenie podatnik naraził fiskusa. W kodeksie karnym skarbowym został określony tzw. ustawowy próg, czyli granica między przestępstwem a wykroczeniem, która stanowi pięciokrotność minimalnego wynagrodzenia. W tym roku wynosi on więc 8 tys. zł (w 2013 roku minimalne wynagrodzenie za pracę to 1600 zł). Jeśli zatem np. niezapłacony podatek kwoty tej nie przekracza, podatnik odpowie za wykroczenie skarbowe.
Można wymienić następujące przykłady wykroczeń ze względu na nieprzekroczenie ustawowego progu:
-uchylanie się od opodatkowania poprzez nieujawnianie fiskusowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nieskładanie deklaracji (art. 54 par. 3 k.k.s.),
-posługiwanie się cudzym imieniem, nazwiskiem lub nazwą firmy w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub jej rzeczywistych rozmiarów (art. 55 par. 3 k.k.s.),
-podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w składanej organowi lub płatnikowi deklaracji, oświadczeniu (art. 56 par. 3 k.k.s.),
-narażenie na nienależny zwrot VAT na materiały budowlane przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy (art. 76a par. 3 k.k.s.) (np. posługiwanie się przerobionymi fakturami w celu wyłudzenia wyższego zwrotu).
Wspólną cechą tych wszystkich czynów jest to, że ich skutkiem jest narażenie podatku na uszczuplenie.

Inne przypadki

Wykroczeniem skarbowym może być ponadto każdy inny czyn zabroniony, jeżeli jest on tak bezpośrednio kwalifikowany przez przepisy kodeksu karnego skarbowego. Można tu wskazać m.in.:
-nieskładanie w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia, mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania (art. 56 par. 4 k.k.s.),
-uporczywe niewpłacanie podatku w terminie (art. 57 par. 1 k.k.s.),
-nieskładanie w terminie informacji podsumowującej do celów VAT (art. 80a par. 2 k.k.s.),
-niedokonanie w terminie zgłoszenia identyfikacyjnego albo aktualizacji objętych nim danych albo podanie w nim danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub niepełnych (art. 81 par. 1 pkt 1 k.k.s.),
-dokonanie zgłoszenia więcej niż jeden raz (art. 81 par. 1 pkt 2 k.k.s.),
-niepodanie numeru identyfikacji podatkowej lub podanie numeru nieprawdziwego (art. 81 par. 1 pkt 3 k.k.s.).
Trzeba też zwrócić uwagę, że mimo popełnienia czynu uznawanego za przestępstwo skarbowe podatnik może odpowiadać jak za wykroczenie, jeżeli jego przewinienie zostanie uznane za wypadek mniejszej wagi. Pojęcie to jest definiowane ustawowo i w uproszczeniu dotyczy sytuacji, gdy działanie podatnika zawiera niski stopień społecznej szkodliwości, w szczególności gdy uszczuplona lub narażona na uszczuplenie kwota nie przekracza ustawowego progu, a sposób i okoliczności popełnienia czynu nie wskazują na rażące lekceważenie przepisów.
Można podać następujące przykłady takich wykroczeń:
-nieprowadzenie ksiąg podatkowych, nieprzechowywanie ich we właściwym miejscu lub niezawiadamianie w terminie organu podatkowego o prowadzeniu księgi przez doradcę podatkowego lub inny uprawniony podmiot (art. 60 par. 4 k.k.s.),
-nierzetelne lub wadliwe prowadzenie księgi (art. 61 par. 2 i par. 3 k.k.s.),
-niewystawienie, wbrew obowiązkowi, faktury lub rachunku za wykonanie świadczenia, wystawienie ich w sposób wadliwy albo odmowa ich wydania (art. 62 par. 5 k.k.s.),
-nieprzechowywanie wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku, bądź dowodu zakupu towarów (art. 62 par. 5 k.k.s.),
-sprzedaż z pominięciem kasy rejestrującej wbrew takiemu obowiązkowi albo niewydanie dokumentu z kasy rejestrującej, stwierdzającego dokonanie sprzedaży (a rt. 62 par. 5 k.k.s.).

Kara grzywny

Jedyną karą, jaką przewiduje kodeks karny skarbowy dla sprawców wykroczeń skarbowych, jest grzywna określona kwotowo (w przypadku przestępstw grzywnę określa się w stawkach dziennych – sąd w granicach ustawowych ustala ich liczbę oraz wysokość jednej stawki). Kara za wykroczenie skarbowe może być wymierzona w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Aktualnie grzywna może więc wynieść od 160 zł do 32 tys. zł.
Górna granica kary grzywny jest jednak dziesięć razy niższa w postępowaniu mandatowym. Tu nie może ona przekroczyć podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, czyli 3,2 tys. zł.
Wyjaśnijmy, że zasadą jest, iż w sprawach wykroczeń skarbowych, tak jak i przestępstw, orzekają sądy powszechne. Wyjątkiem jest właśnie postępowanie mandatowe. Mandat na podatnika mogą nałożyć upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych, urzędów celnych, inspektorzy kontroli skarbowej. Jest to możliwe jedynie w sytuacji, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia nie budzą wątpliwości i jednocześnie nie ma konieczności wymierzenia kary surowszej niż grzywna. Podatnik musi wyrazić zgodę na przyjęcie mandatu. Odnotowuje się ją na dokumencie mandatu karnego. Po jego przyjęciu i uiszczeniu kary kończy się postępowanie karne skarbowe. Natomiast w przypadku braku wyrażenia zgody – o czym sprawca powinien być pouczony – sprawa podlegać będzie rozpoznaniu w postępowaniu karnym skarbowym na zasadach ogólnych, tzn. przed sądem, do której trafi akt oskarżenia.
Obecnie grzywna wymierzona podatnikowi może wynieść od 160 do 32 tys. zł

Bez wpisu do Krajowego Rejestru Karnego

Zgodnie z ustawą z 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 654 z późn. zm.) gromadzi się w nim dane o osobach m.in. prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe. Wpisowi do KRK nie podlegają natomiast osoby, które zostały skazane za popełnienie wykroczenia skarbowego. W praktyce oznacza to, że mimo potwierdzenia prawomocnym orzeczeniem sądu faktu popełnienia wykroczenia skarbowego jego sprawca zachowuje status osoby niekaranej. W KRK nie odnotowuje się także danych osób, którym urzędnicy fiskusa wymierzyli mandat za wykroczenie skarbowe.

Sposoby na uniknięcie kary za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe
Czynny żal (art. 16 k.k.s.):

- samodzielne zawiadomienie urzędu skarbowego o popełnionym przewinieniu,
- jest skuteczny, jeśli organ podatkowy nie miał wyraźnie udokumentowanej wiadomości o popełnieniu wykroczenia lub przestępstwa skarbowego,
- w wyznaczonym terminie trzeba wpłacić w całości uszczuplony podatek,
- nie może z niego korzystać osoba, która zorganizowała lub kierowała grupą mającą na celu popełnienie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.
Korekta deklaracji (art. 16a k.k.s.)

- nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe ten, kto złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił podatek.
Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 142 i nast. k.k.s.):

- konieczny jest wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
- trzeba go złożyć w postępowaniu przed finansowym organem prowadzącym postępowanie przygotowawcze (urzędem skarbowym, celnym lub inspektorem kontroli skarbowej), zanim do sądu trafi akt oskarżenia,
- wnioskodawca musi uregulować podatek oraz opłacić grzywnę i zryczałtowane koszty postępowania,
- szczegółowe warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności podlegają negocjacji z finansowym organem postępowania przygotowawczego,
- po dokonaniu uzgodnień i uregulowaniu należności organ kieruje do sądu zamiast aktu oskarżenia wniosek o udzielenie zgody na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
- sąd udzielając zgody wydaje wyrok, który nie podlega ewidencji w Krajowym Rejestrze Karnym,
- jeśli sąd nie udzieli zgody, zwraca sprawę do organu celem dalszego jej prowadzenia, a uiszczone przez sprawcę kwoty stają się zabezpieczeniem grożących w przyszłości kar.











Odstąpienie od wymierzenia kary:
sąd może odstąpić od wymierzenia kary sprawcy wykroczenia skarbowego w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie z uwagi na charakter i okoliczności wykroczenia, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego zachowanie się po popełnieniu przewinienia (inne warunki dotyczą przestępstw),
w przypadku gdy w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, warunkiem odstąpienia od wymierzenia kary jest uiszczenie w całości wymagalnej należności przed wydaniem wyroku.
Przedawnienie:

- karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok,
- jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu,
- bieg przedawnienia wykroczenia polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie podatku rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności,
- okres przedawnienia przestępstw skarbowych zależy od tego, jaka kara jest za nie przewidziana.





Podstawa prawna
Ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 186 z późn. zm.).