Podatnicy, którzy zbywają udziały w spółce, muszą wypełnić i złożyć w urzędzie skarbowym formularz PIT-38. O obowiązkach podatkowych nie mogą zapomnieć również spółki, zwłaszcza przy rozliczaniu strat i kosztów podatkowych.

Czy dochód na cele statutowe jest zwolniony
Czy dochód uzyskany przez organizację związku zawodowego ze sprzedaży udziałów w spółce prawa handlowego, pod warunkiem przeznaczenia go na cele statutowe, jest zwolniony z opodatkowania podatkiem dochodowym?
Tak Zgodnie z brzmieniem art. 17 ust. 1 pkt 39 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.), wolne od podatku są dochody związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, izb rolniczych, organizacji pracodawców i partii politycznych, działających na podstawie odrębnych ustaw - w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej.
Zwolnienie podatkowe dotyczące podatników przeznaczających dochody na cele statutowe lub inne cele określone w tym przepisie ma zastosowanie, jeżeli dochód jest przeznaczony i - bez względu na termin - wydatkowany na cele określone w tym przepisie, w tym także na nabycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych służących bezpośrednio realizacji tych celów oraz na opłacenie podatków niestanowiących kosztu uzyskania przychodów.
Zwolnienie będzie miało zatem zastosowanie, jeżeli dochód jest przeznaczany i wydatkowany, bez względu na termin, na cele określone w art. 17 ust. 1 pkt 39, w tym także na nabycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych służących bezpośrednio realizacji tych celów oraz na opłacenie podatków niestanowiących kosztu uzyskania przychodów (art. 17 ust. 1f). W związku z powyższym należy stwierdzić, że dochód organizacji związkowej - na uzyskanie którego wpłynie również sprzedaż udziałów posiadanych w spółce prawa handlowego, pod warunkiem że zostanie przeznaczony wyłącznie na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej (w przypadku jej podjęcia) - będzie, zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wolny od opodatkowania.
Podstawa prawna
■ Art. 17 ust. 1 pkt 39 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
Czy wydatki na udziały będą kosztem
Czy wydatki poniesione przez spółkę na objęcie udziałów oraz wydatki związane z wniesioną dopłatą, które nie zostały zwrócone spółce, mogą stanowić koszty uzyskania przychodów w związku z uzyskaniem przychodu z tytułu sprzedaży udziałów?
Nie Warunki kwalifikujące dany wydatek do grupy kosztów uzyskania przychodów określa art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Z przepisu tego wynika, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu uzyskania przychodów albo zachowania czy zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem tych, które ustawodawca wymienia w art. 16 ust. 1 ustawy. Oznacza to, że wszystkie poniesione wydatki, po wyłączeniu zastrzeżonych w ustawie, są kosztami uzyskania przychodów, o ile pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z przychodami, w tym służą zabezpieczeniu funkcjonowania źródła przychodów. Jednocześnie zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 53 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kwoty dopłat, o których mowa w art. 12 ust. 4 pkt 11 ustawy, tj. dopłat wnoszonych do spółki, jeżeli ich wniesienie następuje w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Podstawy prawne wnoszenia przez wspólników dopłat zawarte zostały w kodeksie spółek handlowych. Zgodnie z nimi dopłaty są to wpłaty stanowiące część majątku spółki, jednakże nie powiększają one udziałów wspólników w kapitale zakładowym, co oznacza, że dopłaty wniesione do spółki nie doprowadzają do podwyższenia jej kapitału zakładowego. Dopłaty mogą być wnoszone m.in. na pokrycie strat lub na zwiększenie środków obrotowych, których firma nie może pokryć z własnych środków. Dopłaty można określić mianem wewnętrznej (dotyczącej tylko wspólników) przymusowej pożyczki zaciąganej przez spółkę wobec wspólników. Jeżeli wspólnicy nie zdecydują się na zwrot dopłat, to pozostają one w majątku spółki, a sposób ich wykorzystania określa umowa spółki lub uchwała organów spółki. Zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dopłaty wniesione do spółki nie są u niej uznawane za przychód do celów podatkowych, pod warunkiem że zostały wniesione na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych. Analogicznie - nie jest kosztem uzyskania przychodu jej zwrot, jak również nie jest kosztem u udziałowca wnoszona dopłata, co jednoznacznie określa art. 16 ust. 1 pkt 53 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów dopłat, o których mowa w art. 12 ust. 4 pkt 11 ustawy, oraz ich zwrotu. Wolą ustawodawcy było zatem, aby instytucja dopłat pozostała neutralna podatkowo, zarówno u wnoszących dopłaty wspólników, jak i w otrzymujących je spółkach, w każdym momencie czasowym - niezależnie od charakteru dopłat: zwrotnego czy też bezzwrotnego. Ponadto dopłaty nie powiększają udziału wspólnika w kapitale zakładowym spółki, stąd też nie można uznać ich za wydatek poniesiony na ich objęcie i konsekwentnie uznać za koszt uzyskania przychodu w momencie odpłatnego przeniesienia własności tych udziałów.
Wydatek, który już w momencie jego powstania nie został uznany przez ustawodawcę za koszt uzyskania przychodu, taką kwalifikację zachowuje, chyba że ustawa wskazuje możliwość uwzględnienia go na innym wyraźnie określonym etapie rozliczeń. Przykładem takiego rozwiązania jest art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy, zgodnie z którym wydatków na objęcie lub nabycie udziałów w spółce nie uważa się za koszt uzyskania przychodów; jednak wydatki takie są kosztem uzyskania przychodów przy ustalaniu dochodu z odpłatnego zbycia tych udziałów. Brak jest zatem w ustawie przepisu, z którego wynikałoby, że niestanowiące kosztu uzyskania przychodu wniesione dopłaty stają się takim kosztem uzyskania przychodu w późniejszym momencie, np. w chwili zbycia udziałów przez wspólnika (jeżeli wcześniej nie został dokonany zwrot tych dopłat). Ponieważ ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie zawiera takiej regulacji, brak jest podstaw prawnych do uznania takich dopłat za wydatek na nabycie udziałów, podlegający - jako koszt uzyskania przychodu - uwzględnieniu przy ustalaniu dochodu z odpłatnego zbycia tych udziałów.
Podstawa prawna
■ Art. 15 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
Czy można rozliczyć stratę
Czy podatnik może rozliczyć stratę powstałą w związku ze sprzedażą bądź umorzeniem udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością?
Tak Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w momencie obejmowania w zamian za wkłady pieniężne udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, po stronie wspólnika nie ustala się ani przychodów, ani kosztów podatkowych. Przychody te i koszty ustalane są w momencie zbycia bądź umorzenia udziałów. Jeżeli cena uzyskana z ich sprzedaży bądź umorzenia przekroczy wydatki poniesione na objęcie udziałów, po stronie wspólnika pojawi się dochód do opodatkowania. Jeżeli jednak cena będzie niższa od tych wydatków, po stronie wspólnika wystąpi strata.
W przypadku straty powstałej w związku z umorzeniem udziałów regulacje ustawy są jednoznaczne. Wynagrodzenie wspólnika otrzymane z powyższego tytułu stanowi odrębne źródło przychodów z udziału w zyskach osób prawnych. Przychodów z tego źródła, jak również kosztów ich uzyskania, nie uwzględnia się przy ustalaniu straty. W konsekwencji strata z umorzenia udziałów nie może zostać skompensowana z przychodami rozliczanymi na zasadach ogólnych.
Ustawa nie zawiera analogicznych zapisów, w przypadku gdy strata powstanie w związku ze sprzedażą udziałów. Brak jest w ustawie przepisów, które wprost regulowałyby tę kwestię. Przychodów osiągniętych z takiej sprzedaży nie zalicza się do odrębnego źródła, dlatego też w analizowanej sytuacji dla ustalenia straty należy stosować zasady ogólne.
Jeżeli strata zrealizowana na sprzedaży udziałów spowoduje, że podatnik wykaże na koniec roku podatkowego stratę na całej działalności, będzie on uprawniony do obniżenia o jej wartość dochodu w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych. Wysokość obniżenia w poszczególnych latach nie może przekroczyć 50 proc. straty. Odliczenia nie muszą być dokonywane równomiernie w każdym roku podatkowym.
Podstawa prawna
■ Art. 7 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).
Czy podatnik powinien ustalić dochód
W sierpniu ubiegłego roku podatnik sprzedał udziały w spółce, które wcześniej objął w zamian za wkład pieniężny. Czy powinien ustalić dochód?
Tak W tym przypadku, aby określić wysokość dochodu, należy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy o PIT określić koszty uzyskania przychodu. Będą nimi wydatki poniesione na objęcie lub nabycie udziałów w spółce. Wydatki te muszą być jednak odpowiednio udokumentowane.
Odpłatne zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością powoduje powstanie przychodu z kapitałów pieniężnych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami z kapitałów pieniężnych są przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną oraz papierów wartościowych należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane. Należy więc uznać, że przychód jest uzyskiwany w momencie przeniesienia własności udziałów na nabywcę. Co więcej, powstanie przychodu następuje bez względu na to, czy i w jakim terminie sprzedający dostanie należność.
Jako kwotę przychodu należy wskazać cenę udziałów wynikającą z umowy. Jednak to nie przychód należy opodatkować w razie zbycia udziałów. Opodatkowaniu 19-proc. podatkiem podlega dochód. Jest nim różnica między sumą przychodów uzyskanych z tytułu odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobowość prawną a kosztami uzyskania przychodów, określonymi na podstawie art. 22 ust. 1f lub art. 23 ust. 1 pkt 38. Określenie kosztów uzyskania przychodów zależy od sposobu objęcia zbywanych udziałów
Podstawa prawna
■ Art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
Przygotowała ANNA WOJDA