Podatnicy zatrudniający w swoich firmach małżonków lub innych członków rodziny muszą liczyć się z tym, że praca takich osób nie będzie mogła być uwzględniana w ich kosztach uzyskania przychodów.

Omawiając zasady rozliczania kosztów pracy osób spokrewnionych, zatrudnianych w firmie podatnika, warto zacząć od przypomnienia definicji kosztów. Zgodnie z generalną zasadą przyjętą w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy o PIT. Artykuł 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT przewiduje wyjątek właśnie, jeśli chodzi o pracę w firmie podatnika małżonka lub innych członków rodziny.
Przepis ten stanowi bowiem, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej lub osobowej spółki handlowej - także małżonków i małoletnich dzieci wspólników. Co to oznacza w praktyce? Praca rodziny nie przyniesie podatnikowi oszczędności podatkowych. Warto w tym miejscu zacytować wyrok NSA z 17 listopada 1999 r. (sygn. akt I SA/Gd 1855/98; niepublikowany), w którym sąd podkreślił, że dopatrywanie się w pojęciu wartości pracy wynagrodzenia za pracę nie znajduje uzasadnienia.
Wpływ na koszty
Praca małżonka podatnika świadczona w ramach prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej niezależnie od tego, w jakiej formie jest wykonywana (czy to bezumownie, czy też na podstawie umowy o pracę, czy też umowy zlecenia lub umowy o dzieło) nie stanowi kosztu uzyskania przychodu - wskazał NSA w wyroku z 7 lutego 2001 r. (sygn. akt I SA/Gd 2349/98; niepublikowany). Natomiast NSA w wyroku z 24 lutego 1998 r. (sygn. akt III SA 1347/96; niepublikowany) stwierdził, że brak jest podstaw prawnych, aby można było zawrzeć umowę o świadczenia usług pomiędzy małżonkami.
Działalność podatniczki była w istocie współdziałaniem z współmałżonkiem. Źródłem przychodu obojga małżonków w takiej sytuacji jest pozarolnicza działalność gospodarcza, a nie umowa o świadczenie usług w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Tak więc nie ma podstawy, aby w takiej sytuacji wynagrodzenie przez jednego z nich drugiemu mogło być uznane jako koszty uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
JAK INTERPRETOWAĆ PRZEPIS
Wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów stanowi wartości wspólnej pracy obojga małżonków, wykonywanej w zakresie działalności gospodarczej jednego z nich, a wykładnia rozszerzająca tego przepisu jest niedopuszczalna - wyrok NSA z 5 sierpnia 1997 r. (sygn. akt I SA/Po 332/97; niepublikowany).
CZY MAŁŻONEK JEST PŁATNIKIEM
Wyłączenie z kosztów ma zastosowanie niezależnie od tego, czy małżonek podatnika jest osobą współpracującą czy pracownikiem. Jeżeli małżonek podatnika pobiera u niego wynagrodzenie za pracę, to podatnik zobowiązany jest spełniać obowiązki płatnika podatku - wyrok NSA z 28 kwietnia 1995 r. (sygn. akt SA/Kr 228/95; niepublikowany).
JAKIE ŚWIADCZENIA SĄ WOLNE OD PIT
Wolna od podatku dochodowego od osób fizycznych jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej (np. małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwa). Wskazane zwolnienie nie ma zastosowania do świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub na podstawie umów będących podstawą uzyskiwania przychodów z działalności wykonywanej osobiście.
Rozliczenia w spółce
Podatnikiem podatku dochodowego nie może być spółka niemająca osobowości prawnej, w tym spółka jawna, lecz podatnikiem takim może być wyłącznie wspólnik takiej spółki i tylko on jako osoba fizyczna może dokonywać odliczeń kosztów uzyskania przychodu ze wspólnego źródła przychodów. Jak wyjaśnił NSA, tym razem w wyroku z 18 lipca 2000 r. (sygn. akt I SA/Ka 341/99; niepublikowany), skoro w myśl art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, to w stosunku do tego tylko podatnika (wspólnika spółki jawnej), którego małżonek i on sam pobierał wynagrodzenie za pracę na podstawie umowy o pracę zawartej ze spółką jawną, tego rodzaju wydatek nie będzie stanowił kosztu uzyskania przychodu z działalności gospodarczej w spółce jawnej. Wynagrodzenie to zaś będzie kosztem w stosunku do pozostałych podatników (wspólników spółki jawnej), z którymi pracownik spółki (wspólnik lub małżonek wspólnika spółki) nie pozostawał w więzach pokrewieństwa.
Z drugiej strony trzeba rozpatrzyć sytuację, gdy podatnik świadczył usługi nie na rzecz współmałżonka, lecz na rzecz podmiotów gospodarczych, jakimi były spółki cywilne. Taką sytuację rozpatrzył NSA w wyroku z 13 lipca 1999 r. (sygn. akt III SA 7165/98; niepublikowany), wskazując, że okoliczność, że małżonka była wspólnikiem wymienionych spółek, tego faktu nie zmienia. Dlatego całość zapłaconej usługi jest kosztem uzyskania przychodu w firmie, na rzecz której te usługi były świadczone.
EWA MATYSZEWSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 21 ust. 1 pkt 125 i ust. 20 oraz art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).