zadaj pytanie ekspertowi W jakich okolicznościach można uchronić się przed koniecznością zapłaty podatku od spadków i darowizn?
1 Kto może skorzystać ze zwolnienia w podatku od spadków po 1 stycznia 2007 r.?
Ze zwolnienia z podatku od spadków po 1 stycznia 2007 r. mogą skorzystać: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha. Od 2007 roku ustawodawca zwolnił bowiem z podatku od spadków i darowizn nabycie przez członków najbliższej rodziny własności rzeczy lub praw majątkowych, w tym własności nieruchomości w drodze: dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu oraz polecenia testamentowego. Aby skorzystać ze zwolnienia podatnik musi w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego lub w przypadku dziedziczenia w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku zgłosić ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego na określonym druku - SD-Z1. Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności lub praw majątkowych po upływie wskazanych terminów, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi, nie później niż w terminie miesiąca, licząc od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. W przypadku niespełnienia opisanego wyżej warunku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej. Nie ma obowiązku zgłoszenia, gdy wartość nabycia nie przekracza 9637 zł oraz nabycie następuje na postawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
2 Od kiedy zwolnienie w podatku od spadków ma zastosowanie - od 1 stycznia 2007 r. czy po 12 maja 2006 r.?
Wiele kontrowersji budzi kwestia, od kiedy podatnik może skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, czy od 1 stycznia 2007 r. czy z mocą wsteczną od 12 maja 2006 r. Brak precyzji ustawodawcy w zakresie przedmiotowej regulacji powoduje, iż można zaleźć argumenty przemawiające za oboma rozwiązaniami. Również odmienne stanowiska zajmuje orzecznictwo. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyrokach (m.in. sygn. akt I SA/Bd 658/07 oraz I SA/Bd 692/07) orzekł, iż zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dotyczy także spadków nabywanych przez członków najbliższej rodziny po 12 maja 2006 r. Sąd zajmując korzystne dla podatnika stanowisko argumentował, iż zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie tej ustawy, stosuje się przepisy ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2007 r., z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. W myśl ust. 2 tego artykułu przepis art. 4 ust. 4 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w brzmieniu nadanym ostatnią nowelizacją ustawy, ma zastosowanie również do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło po 12 maja 2006 r.
Z treści art. 4 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn w nowym brzmieniu, do której odsyła art. 3 ust. 2 ustawy z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika, że wsteczne obowiązywanie nie dotyczy starych, lecz nowych przepisów dotyczących zwolnień podatkowych. Artykuł 4 ust. 4 wprost odsyła do ust. 1 art. 4 oraz art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. W ten sposób na okres po 12 maja 2006 r. nastąpiło rozciągnięcie stosowania przepisów dotyczących nowych zwolnień. Choć zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 16 listopada 2006 r. do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie tej ustawy, stosuje się przepisy ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2007 r., to jednak stosowanie następuje z zastrzeżeniem ust. 2. Ten ostatni przepis ustanawia odstępstwo od reguły wynikającej w art. 3 ust. 1. Przepis art. 4 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn w nowym brzmieniu dotyczy nie tylko obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i EFTA, ale także osób, które w chwili nabycia spadku posiadały obywatelstwo polskie. Sąd uznał, że jeżeli zatem podatnik spełnił warunki przewidziane w art. 4a ustawy, to mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego wskazanego w tym przepisie.
Odmienne stanowisko, iż spadkobiercom (członkom najbliższej rodziny) nie przysługuje w przedmiotowej sytuacji zwolnienie z podatku i darowizn zajęło Ministerstwo Finansów i organy podatkowe. Pogląd ten podzielił również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku o sygn. akt III SA/Wa 167/07. Podstawowym argumentem przyjętym przez sąd był fakt, że art. 4a wszedł w życie 1 stycznia 2007 r., a więc nie mógł mieć zastosowania do nabycia spadku przed 1 stycznia 2007 r.
3 Co powinni zrobić podatnicy, którym urzędy skarbowe nie chcą uznać prawa do zwolnienia po 12 maja 2006 r.?
Podatnicy, którzy nabyli spadki po 12 maja 2006 r. a przed 1 stycznia 2007 r., powinni odwołać się od decyzji organów podatkowych lub zwrócić z wnioskiem o wiążącą interpretację podatkową. W odwołaniu powinni podnieść argumenty przytoczone w pisemnym uzasadnieniu do jednego z wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy. Należy jednak zauważyć, iż organy skarbowe - mimo niekorzystnych dla siebie wyroków - podtrzymują stanowisko ministra finansów, iż zwolnienie od podatku przysługuje dopiero od nabycia spadku dokonanego po 1 stycznia 2007 r. Twierdzą one, że art. 3 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych stanowi, iż do rzeczy i praw majątkowych nabytych przed wejściem w życie tej nowelizacji, tj. do 1 stycznia 2007 r., należy stosować przepisy ustawy z 1983 roku o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym przed datą wejścia w życie nowelizacji.
Podatnik zawsze może bronić swoich praw przed sądem administracyjnym. Należy pamiętać, iż orzecznictwo nie jest jednolite w tej kwestii, a korzystne dla podatnika wyroki WSA w Bydgoszczy nie są wiążące dla innych sądów. Podatnicy, którzy skorzystają z drogi odwoławczej, muszą jednak zapłacić podatek. Jeśli tego nie zrobią, narażają się na ewentualną egzekucję. Podatek można odzyskać dopiero po pomyślnym orzeczeniu sądowym.
4 W jakich przypadkach można skorzystać ze zwolnienia z podatku od darowizny?
Ustawa przewiduje m.in. następujące przypadki zwolnień z podatku od spadków i darowizn:
  • Nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi z określonymi wyjątkami, jeżeli nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne i będzie prowadzone przez nabywcę przez co najmniej pięć lat.
  • Nabycie praw do wkładów w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych.
  • Nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie pięciu lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.
  • Nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej pod pewnymi warunkami.
  • Nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości - do wysokości udziału we współwłasności.
  • Szereg nabyć w drodze spadku, o których stanowi ustawa.
  • Nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności.
5 Kto i na jakich zasadach może skorzystać ze zwolnienia z podatku od darowizn?
Od 1 stycznia 2007 r. ustawodawca zwolnił z podatku od spadków i darowizn nabycie w drodze darowizny, polecenia darczyńcy własności rzeczy lub praw majątkowych przez: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
Jednakże, aby skorzystać ze zwolnienia, podatnik musi spełnić dwa warunki. Po pierwsze, musi w określonym terminie zgłosić ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Podatnik ma na to miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego, tj. z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia.
Drugim warunkiem, który należy spełnić w przypadku nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy środków pieniężnych, jest udokumentowanie przekazania środków na rachunek bankowy nabywcy lub prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pieniężnym.
W przypadku niespełnienia opisanych wyżej warunków nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej.
6 W jakich przypadkach nie ma obowiązku zgłoszenia nabycia darowizny?
Ustawodawca zwolnił podatników z obowiązku zgłoszenia nabycia darowizny w dwóch w przypadkach. Po pierwsze, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych nie przekracza kwoty 9637 złotych. Po drugie, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
Podatnicy powinni jednak pamiętać, że w przypadku gdy obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na okoliczność dokonania darowizny, a nie została ona zgłoszona w terminie, to nabycie własności rzeczy i praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20 proc.
Dorota Stangreciak-Karpierz
dział prawny Auxilium
Notował ŁUKASZ ZALEWSKI
Dorota Stangreciak-Karpierz, dział prawny Auxilium / DGP