NOWE PRAWO Jeżeli osoba na tzw. samozatrudnieniu ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat swojej pracy oraz jej wykonywanie, to prowadzi działalność gospodarczą. Może więc rozliczać się tak jak przedsiębiorca.

Wiele osób w ubiegłych latach postanowiło zamienić umowy o pracę na działalność gospodarczą. W rezultacie powstało dużo jednoosobowych firm podlegających ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm., nazywana dalej ustawą o PIT).

Zmiana przepisów

Z początkiem 2007 roku weszły jednak w życie zmienione przepisy dotyczące pozarolniczej działalności gospodarczej. Regulacje te wprowadziła ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 217, poz. 1588). Zgodnie zatem z obowiązującym obecnie art. 5a ust. 6 ustawy o PIT, przez działalność gospodarczą albo pozarolniczą działalność gospodarczą należy rozumieć działalność zarobkową: • wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową, • polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż, • polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych – prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów (ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–9 ustawy o PIT).

Nowa definicja

Istotne znaczenie mają regulacje zawarte w art. 5b ust. 1 ustawy o PIT. Według tych przepisów za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki: 1) odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności, 2) są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności, 3) wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

PRZYKŁAD: SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ Podatnik w ramach samozatrudnienia wykonuje prace dla spółki. Podatnik zawarł ze spółką umowę przewidującą solidarną – razem ze spółką – odpowiedzialność za wykonywane prace. Podatnik może to zrobić, nie utraci prawa do rozliczania się jak przedsiębiorca. Zasady określające powstanie odpowiedzialności solidarnej przewidują przepisy kodeksu cywilnego. Odpowiedzialność solidarna polega na tym, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Z kodeksu cywilnego wynika, że zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej. Czynnością prawną jest umowa zawarta pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Zatem można w umowie między prowadzącym działalność gospodarczą w ramach samozatrudnienia a zlecającym mu wykonanie pracy zawarzeć klauzulę o odpowiedzialności solidarnej zlecającego i samozatrudnionego wobec osób trzecich (klientów).

Obawy podatników

Obowiązujące od 2007 roku nowe regulacje wywołały obawy wielu osób na samozatrudnieniu, że mogą utracić prawo do 19-proc. podatku liniowego oraz rozliczania składek ZUS jak przedsiębiorcy. Zgłoszono w tej sprawie interpelację poselską (nr 5660 w sprawie jednoosobowych firm). W odpowiedzi na tę interpelację podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów – z upoważnienia ministra – wyjaśnił, że przesłanką wyłączającą istnienie działalności gospodarczej nie jest ponoszenie odpowiedzialności za swą pracę wobec osób trzecich przez wykonującego czynności, lecz przejęcie odpowiedzialności wobec osób trzecich za rezultat i wykonywanie czynności przez zleceniodawcę. Jeżeli odpowiedzialność taka spoczywa na zleceniobiorcy, nie można mówić o wykluczeniu istnienia działalności gospodarczej, nawet jeżeli równocześnie spełnione są pozostałe dwie przesłanki. Wynika to z faktu, że do stwierdzenia, że podatnik świadczący usługi na zasadzie tzw. samozatrudnienia nie wykonuje pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, konieczne jest wystąpienie łącznie wszystkich przesłanek określonych w pkt od 1 do 3.

PRZYKŁAD: MENEDŻER, NIE PRZEDSIĘBIORCA Kierownik zakładu rozwiązał umowę o pracę. Następnie zarejestrował działalność gospodarczą związaną z zarządzaniem. Podatnik ten zawarł następnie kontrakt menedżerski dotyczący zarządzania spółką produkcyjną. Osoba ta nie ma możliwości skorzystania z opodatkowania tych czynności jako działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 13 pkt 9 ustawy o PIT, przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej, są uważane za przychody z działalności wykonywanej osobiście. Menedżer nie może ich rozliczyć jak przedsiębiorca.

Eliminowanie nadużyć

Jak wynika z wyjaśnień MF, nieuzasadnione są obawy, że zmiany w zakresie definicji działalności gospodarczej spowodują utracę prawa do jednoosobowego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Także po wejściu w życie zmian podatnicy mogą nadal prowadzić działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w formie jednoosobowych firm. Celem tych zmian nie jest bowiem utrudnianie prowadzenia działalności gospodarczej jednoosobowym firmom lub zlikwidowanie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej w takiej formie, lecz wyeliminowanie z życia gospodarczego nadużyć w zakresie przechodzenia na tzw. samozatrudnienie. Chodzi mianowicie o wykluczenie sytuacji, w których pracodawcy zmuszaliby pracowników do zakładania działalności gospodarczej jedynie ze względu na chęć obniżenia kosztów pracy, mimo że w rzeczywistości charakter świadczonej pracy na rzecz dotychczasowego pracodawcy nie uległ zmianie.

WAŻNE



Osoby wykonujące prace w ramach samozatrudnienia, jeżeli spełniają warunki określone w ustawie o PIT, mogą rozliczać się według jednolitej 19-procentowej stawki

Ułatwienia dla małych firm

MF nie podziela obaw, że taka zmiana przepisów może zniechęcić do zatrudniania się w ogóle lub spowodować przechodzenie z legalnego zatrudnienia do szarej strefy. Zdaniem przedstawicieli MF, obawy są nieuzasadnione również dlatego, że nie uwzględniają innych zmian wprowadzonych ustawą z dnia 16 listopada 2006 r., których celem jest stworzenie bodźców zachęcających przedsiębiorców do rozpoczynania działalności, a podatników, w szczególności małych, do realizacji inwestycji. Wskazać tu należy chociażby na eliminację deklaracji podatkowych składanych przez podatników i płatników w ciągu roku podatkowego oraz zmiany adresowane do małych podatników oraz podatników rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej, takie jak wprowadzenie kwartalnego sposobu wpłacania zaliczek na podatek dochodowy oraz możliwości uwzględnienia w kosztach podatkowych odpisów amortyzacyjnych jednorazowo do wysokości stanowiącej równowartość 50 tys. euro – podkreślono w odpowiedzi MF na poselską interpelację.

19-proc. podatek

Małe firmy – w tym jednoosobowe – oprócz wspomnianych w wyjaśnieniach MF nowych preferencji, mogą również zastosować inne korzystne rozwiązania. Do takich należy zaliczyć w wielu sytuacjach prawo do skorzystania z jednolitego 19-proc. podatku (zamiast opodatkowania według skali 19, 30 i 40 proc.). Zgodnie z art. 9a ust. 2 ustawy o PIT, podatnicy, z zastrzeżeniem ust. 3, mogą wybrać sposób opodatkowania dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c (czyli jednolity 19-proc. PIT). W tym przypadku jednak są zobowiązani do złożenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego do 20 stycznia roku podatkowego pisemnego oświadczenia o wyborze tego sposobu opodatkowania. Jeżeli podatnik rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego, powinien wywiązać się z tego obowiązku do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia tej działalności, nie później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu. Istotne znaczenie mają regulacje zawarte w art. 9a ust. 3 ustawy o PIT. Jak z nich wynika, jeżeli podatnik, który wybrał sposób opodatkowania, o którym mowa we wspomnianym ust. 2, uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie lub z tytułu prawa do udziału w zysku spółki niemającej osobowości prawnej przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników: • wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy lub • wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym – w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, to traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania w sposób określony w art. 30c. W takim przypadku jest on zobowiązany do wpłacenia zaliczek od dochodu osiągniętego od początku roku, obliczonych przy zastosowaniu skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1 oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek.

PRZYKŁAD: NAPRAWA MASZYN I URZĄDZEŃ Pan Andrzej Kowalski naprawia maszyny i narzędzia w ramach działalności gospodarczej w kilku firmach. Ma z nimi podpisane umowy o wynagrodzenie ryczałtowe. Polega to na tym, że za stałą konserwację oraz doraźne naprawy otrzymuje wcześniej ustaloną kwotę. W myśl nowych przepisów może dalej rozliczać się jako przedsiębiorca. Powinien jednak dokładnie przeanalizować umowy, które ma zawarte ze zleceniodawcami. Musi z nich wynikać, że ponosi część odpowiedzialności za efekty swojej pracy. W umowach takich należy nie tylko zapisać, że odpowiedzialność za rezultat tej działalności oraz w ogóle za wykonywanie umowy ponoszą obie jej strony, ale – dla pewności – określić, kiedy i w jakich okolicznościach za swoje działania ponosi odpowiedzialność zleceniobiorca.

Na kolejne lata

Warto również przypomnieć kolejne regulacje zawarte w art. 9a ust. 4 i 5 ustawy o PIT. Otóż wybór sposobu opodatkowania dokonany w oświadczeniu, o którym mowa w ust. 2, dotyczy również lat następnych. Chyba że podatnik, w terminie do dnia 20 stycznia roku podatkowego, zawiadomi w formie pisemnej właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji z tego sposobu opodatkowania lub złoży w tym terminie pisemny wniosek lub oświadczenie o zastosowanie form opodatkowania określonych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym.

BEZ ŁĄCZENIA DOCHODÓW


Przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej osiąganych przez podatników opodatkowanych na zasadach określonych w art. 30c, czyli według jednolitej 19-proc. stawki, nie łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1 ustawy o PIT. Zasada ta zawarta jest w art. 8 ust. 1a ustawy o PIT.

JEDNOLITA STAWKA


Dla wielu jednoosobowych firm korzystne może okazać się zastosowanie rozwiązań art. 30c ustawy o PIT. Według tych regulacji, podatek dochodowy od dochodów m.in. z pozarolniczej działalności gospodarczej wynosi 19 proc. podstawy obliczenia podatku. Podstawą obliczenia podatku jest dochód (ustalony zgodnie z art. 9 ust. 1, 2, 3, 3a i 5, art. 24 ust. 1, 2 i 4 zdanie pierwsze lub art. 24b ust. 1 i 2 lub art. 25). Dochód ten podatnicy mogą pomniejszać o składki na ubezpieczenie społeczne określone w art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. a) ustawy o PIT. Wysokość składek ustala się na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie.