O tym, które spadki będą opodatkowane na nowych, obowiązujących od 1 stycznia 2007 r. zasadach, decyduje nie data otwarcia spadku, ale data przyjęcia go przez spadkobiercę.

nowe prawo Najważniejszą zmianą wprowadzoną w ustawie o podatku od spadków i darowizn jest likwidacja od 1 stycznia 2007 r. podatku od spadków i darowizn w ramach najbliższej rodziny. Wszystko za sprawą zwolnienia, które przewiduje nowy art. 4a ustawy. Przepis ten zwalnia od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Dziś te same osoby muszą płacić podatek, który w zależności od wartości darowizny lub spadku wynosi od 3 do 7 proc. Podatku nie płaci się tylko wówczas, gdy wartość spadku lub darowizny nie przekracza 9637 zł (ale uwaga – to limit pięcioletni liczony dla wszystkiego, co otrzymujemy od jednej osoby – przykład 1).

PRZYKŁAD 1: JAK PILNOWAĆ LIMITU Podatnik dostał od ojca samochód wart 5000 zł. Jest to pierwsza darowizna. W przypadku darowizn między ojcem i synem (zstępni) można będzie skorzystać z całkowitego zwolnienia z podatku. Nie trzeba też będzie zawiadamiać urzędu, gdyż wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, nie przekracza 9637 zł. Gdyby jednak podatnik uzyskał w kolejnym roku spadek po ojcu o podobnej wartości, zawiadomienia musiałby już dokonać. Wartość majątku nabytego od i po ojcu w ciągu 5 lat przekroczyłaby 9637 zł (wyniosłaby 10 000 zł). Aby korzystać ze zwolnienia od podatku spadkowego, podatnik powinien zatem złożyć zawiadomienie SD-Z1.

Potrzebny formularz SD-Z1

Ze zwolnienia od podatku będzie można skorzystać pod warunkiem złożenia w urzędzie skarbowym specjalnego zawiadomienia. Przeznaczony będzie do tego specjalny formularz oznaczony SD-Z1. Należy w nim dokładnie opisać wszystko, co po określonej osobie odziedziczyliśmy. Na złożenie oświadczenia będziemy mieli co do zasady miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego. Od tej reguły są jednak wyjątki. I tak np. przy nabyciu w drodze dziedziczenia, zapisu lub dalszego zapisu, oświadczenie trzeba będzie złożyć w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. I tu uwaga. Przy ustalaniu terminu złożenia zwiadomienia SD-Z1 obowiązują ogólne zasady określone w Ordynacji podatkowej. Oznacza to, że zastosowanie znajdzie reguła, iż terminy określone w miesiącach kończą się z z upływem dnia, który jest taki sam jak w dacie początkowej, w ostatnim miesiącu wyznaczonego terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca (przykład 2).

PRZYKŁAD 2: JAK LICZYĆ TERMINY W przypadku spadku zawiadomienie trzeba złożyć w ciągu miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Załóżmy, że orzeczenie uprawomocniło się 5 maja 2007 r. Kiedy zatem trzeba złożyć zawiadomienie? Otóż najpóźniej 5 czerwca 2007 r. Zgodnie bowiem z przepisami Ordynacji podatkowej terminy określone w miesiącach kończą się z upływem dnia, który jest taki sam jak w dacie początkowej, w ostatnim miesiącu wyznaczonego terminu.

Czasami zdarza się, że osoba, która nabyła spadek, dowie się o tym już po upływie terminu złożenia zawiadomienia. Wówczas zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi nabyte rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. Spadkobierca będzie też musiał wykazać, że o orzeczeniu stwierdzającym nabycie spadku dowiedział się później. Brak oświadczenia powoduje, że spadek będzie opodatkowany na zasadach dotyczących pierwszej grupy podatkowej (czyli takich, jakie obowiązują dziś). Zawiadomienia nie będzie trzeba składać w dwóch przypadkach. Gdy przekazanie majątku nastąpi na podstawie aktu notarialnego lub gdy wartość nabytego majątku nie przekracza 9637 zł.

PRZYJĘCIE SPADKU


Oświadczenie o przyjęciu albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem albo w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz albo sąd prześle niezwłocznie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku. Oświadczenie może być składane także w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Otwarcie spadku to za mało

Kluczowe znaczenie w sprawach spadkowych ma moment, w którym powstaje obowiązek podatkowy. W różnych komentarzach można przeczytać, że decydujący jest moment nabycia spadku. Taki pogląd bierze się zapewne stąd, iż z reguły z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku praw nabytych. Jednak przy podatku od spadków z takim poglądem trudno się zgodzić. To oczywiście prawda, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Spadek otwiera się zaś z chwilą śmierci spadkodawcy. Wyraźnie wynika to z kodeksu cywilnego (odpowiednio art. 925 i 924 k.c.). Tylko że ustawa o podatku od spadków i darowizn nie wspomina o momencie nabycia spadku jako zdarzeniu, z którym łączyłby się obowiązek zapłaty podatku. Co zatem przewiduje ustawa? Otóż dwie rzeczy. Po pierwsze, że opodatkowaniu podatkiem od spadków podlega nabycie przez osoby fizyczne rzeczy znajdujących się na terenie RP tytułem dziedziczenia. Po drugie, odpowiada na pytanie, kiedy (w którym momencie) podlega ono opodatkowaniu. Odpowiedź na to pytanie znajduje się w przepisach dotyczących momentu powstania obowiązku podatkowego. Nie ma wątpliwości, że zarówno z dziś obowiązujących przepisów, jak i tych, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2007 r., jednoznacznie wynika, że przy nabyciu w drodze dziedziczenia obowiązek zapłaty podatku powstaje z chwilą przyjęcia spadku. Dlaczego przyjęto takie rozwiązanie?

Decyduje przyjęcie spadku

Zgodnie z kodeksem cywilnym, spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 k.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jeżeli w tym terminie spadek odrzuci, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k. c.), czyli praw do spadku nie nabywa. Trudno zatem byłoby mówić o tym, że powstał wobec niego obowiązek zapłaty podatku albo że w drodze dziedziczenia nabył własność wchodzących w skład spadku rzeczy. Dlatego konstrukcja podatku od spadków nie wiąże momentu powstania obowiązku podatkowego z nabyciem prawa do spadku, czyli otwarciem spadku. Stąd też obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą przyjęcia spadku (przykład 3).

PRZYKŁAD 3: KTÓRE SPADKI BEZ PODATKU Ojciec podatnika zmarł 2 września 2006 r. W tym dniu nastąpiło otwarcie spadku. Jednak oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza podatnik złoży dopiero 5 stycznia 2007 r. W takim przypadku obowiązek podatkowy powstał dopiero 5 stycznia 2007 r. Do spadku będą zatem miały zastosowanie przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązujące od 1 stycznia 2007 r. Podatnik będzie zatem mógł skorzystać z całkowitego zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a ustawy. Pod warunkiem jednak, że w terminie złoży zawiadomienie SD-Z1.

O ile odrzucenie spadku wymaga wyraźnego oświadczenia osoby powołanej do spadku, o tyle jego przyjęcie już niekoniecznie. Wystarczy, że osoba powołana do spadku nie złoży w stosownym czasie potrzebnego oświadczenia. Kodeks cywilny wyraźnie przewiduje bowiem, że brak oświadczenia spadkobiercy w terminie sześciomiesięcznym jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Natomiast gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 k.c.). Brak oświadczenia oznacza w każdej z tych sytuacji przyjęcie spadku, tyle że w różniących się nieco zakresach. Dla powstania obowiązku podatkowego nie ma to jednak znaczenia (przykład 4). Trzeba też pamiętać, że odrzucenie spadku nie zawsze będzie możliwe (np. art. 1024 k.c. dotyczący odrzucenia spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli).

PRZYKŁAD 4: KIEDY PRZYJĘCIE SPADKU BEZ OŚWIADCZENIA Otwarcie spadku po matce podatnika nastąpiło 20 czerwca 2006 r. Do stycznia 2007 r. podatnik nie złożył jednak ani oświadczenia o przyjęciu, ani też o odrzuceniu spadku. Mimo to, spadek został przyjęty. Przyjęcie spadku nastąpiło z upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku, czyli w grudniu 2006 r. Obowiązek podatkowy w podatku spadkowym powstał zatem w grudniu 2006 r. A zatem podatnik będzie musiał zapłacić podatek według zasad obowiązujących w pierwszej grupie podatkowej. Nowe zwolnienie dla osób z najbliższej rodzinny nie będzie mogło być w tym przypadku jeszcze zastosowane.

O ostatecznym nabyciu spadku orzeka sąd w specjalnym orzeczeniu. I tu uwaga. W razie zgłoszenia wniosku o nabycie spadku przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, sąd powinien wstrzymać się z wydaniem postanowienia do upływu tego terminu, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1026 k.c.).