Nie tylko wynagrodzenia podlegają podatkowi dochodowemu. Opodatkowane są także niektóre dodatkowe świadczenia od pracodawcy. Świadczeniami nieodpłatnymi, ale opodatkowanymi, są np. pakiety medyczne, dopłaty do internetu, ubezpieczenia czy udostępniana w firmie kawa z automatu.

Przychodem z umowy o pracę są przede wszystkim otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika (pracownika) pieniądze. Na tym jednak definicja tego, co zalicza się do przychodów pracownika, się nie kończy. Ustawa o PIT mówi bowiem, że za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń.
W szczególności należą do nich: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Świadczenia nieodpłatne
Oferowanie przez pracodawców dodatkowego świadczenia dla pracowników to coraz powszechniejsza praktyka. Wymusza to nie tylko rynek, ale także potrzeba utrzymania najlepszych pracowników. Pracodawcy najczęściej wykupują dla swoich pracowników pakiety medyczne, dodatkowe ubezpieczenia czy karnety rekreacyjne, dostęp do internetu w miejscu zamieszkania, a także umożliwiają bezpłatne korzystanie z napojów z automatów, np. do kawy czy też udzielają nieoprocentowanych pożyczek i dopłat do czynszu. W każdym z tych przypadków mamy do czynienia z nieodpłatnymi świadczeniami. To jest takimi, które są finansowane przez pracodawcę za pracownika. Jak wynika bowiem z orzecznictwa sądów administracyjnych, wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności danej osoby, których skutkiem jest nieodpłatne (tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu) przysporzenie w majątku tej osoby, mające konkretny wymiar finansowy, są właśnie nieodpłatnymi świadczeniami.
PRZYKŁAD: FINANSOWANIE PAKIETÓW MEDYCZNYCH
Spółka planuje podpisać umowę z zakładem opieki zdrowotnej o udzielanie pracownikom i ich rodzinom dobrowolnych świadczeń zdrowotnych z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, przez którą należy rozumieć ogół działań zapobiegających powstawaniu i szerzeniu się niekorzystnych skutków zdrowotnych, które w sposób bezpośredni lub pośredni mają związek z warunkami lub charakterem pracy. Zakres opieki zdrowotnej obejmuje nielimitowane konsultacje lekarzy wszystkich specjalności w sytuacjach chorobowych, konsultacyjne zabiegi ambulatoryjne, kompleksowe badania diagnostyczne. Zakład opieki zdrowotnej za miesiąc udzielania takich świadczeń będzie pobierał od spółki za jednego uprawnionego pracownika i członka rodziny wpisanych na listę uprawnionych wynagrodzenie ryczałtowe w określonej kwocie.
W takim przypadku już sam fakt otrzymania przez pracownika od pracodawcy pakietu medycznego podlega opodatkowaniu PIT. Pracownik może uzyskać przychód z tego tytułu jedynie wtedy, gdy przyjmuje świadczenie, jednoznacznie akceptując (np. poprzez odebranie karty uprawniającej do korzystania z usług) fakt, że pracodawca zapewnia jemu oraz jego rodzinie możliwość bezpłatnego skorzystania z opieki lekarskiej. Choć kwestia ta jest dyskusyjna, to zagwarantowanie pracownikowi (członkowi jego rodziny) możliwości korzystania w razie takiej potrzeby z ochrony zdrowotnej w określonym zakresie jest udzieleniem świadczenia, a z punktu widzenia pracownika otrzymaniem świadczenia.
Ustalenie wartości
Wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Natomiast wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
  • jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
  • jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu,
  • jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku - według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku,
  • w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem jest różnica pomiędzy ich wartością a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.
Świadczenia w PIT-11
Pracodawca jako płatnik podatku dochodowego wszelkie nieodpłatne świadczenia przysługujące pracownikowi powinien wycenić i doliczyć do wynagrodzenia pracownika. Jeśli to uczyni, ich wartość zostanie wykazana w przekazywanym pracownikowi do końca lutego formularzu PIT-11.
PRZYKŁAD: DOKSZTAŁCANIE PRACOWNIKÓW
Zakład pracy wyraził zgodę na dokształcanie i podpisał z pracownikami umowę, w której strony ustaliły zakres świadczeń. Strony określiły, że jeżeli nastąpi rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracownika, może to spowodować roszczenie pracodawcy o zwrot poniesionych kosztów. Pracownicy, których dotyczy dofinansowanie, podnoszą kwalifikacje zawodowe w swoim kierunku zgodnie ze stanowiskiem, na którym wykonują pracę. Powstaje pytanie, czy wydatki polegające na finansowaniu w części nauki pracowników, którzy podjęli naukę w formach pozaszkolnych bez skierowania zakładu, korzystają ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych?
Otóż zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o PIT wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę w szkołach lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.
Aby wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika korzystała ze zwolnienia od podatku dochodowego, jej przyznanie musi podlegać zasadom określonym w odrębnych przepisach. Dlatego tylko w sytuacji wystawienia pracownikom przez zakład pracy skierowania na dokształcanie w formach pozaszkolnych, w celu podniesienia kwalifikacji zawodowych, kwota dofinansowana przez zakład korzysta ze zwolnienia od podatku.
Co jednak w sytuacji, gdy pracodawca wystawiając PIT-11, nie uwzględnił w nim dodatkowych świadczeń, które powinny być opodatkowane? Oczywiście możemy w takim przypadku udawać, że nic się nie stało i poprzestać na wypełnieniu zeznania rocznego na podstawie danych wynikających z informacji przekazanej nam przez pracodawcę. W takim przypadku wystarczy przepisać je z PIT-11 do odpowiedniego formularza zeznania rocznego. To jednak dość ryzykowne rozwiązanie.
Może się zdarzyć i tak, że organy podatkowe uzyskają wiedzę o przekazywanych nam dodatkowych świadczeniach, np. ustalając w czasie kontroli podatkowej prowadzonej u naszego pracodawcy, że wykupił on dla nas pakiet medyczny. W takim przypadku urząd może wszcząć wobec podatnika postępowanie podatkowe i ustalić zaległy podatek (należny od niezadeklarowanych przychodów) i zażądać jego zapłaty wraz z należnymi odsetkami, mimo że w takim przypadku powinien orzec przede wszystkim o odpowiedzialności płatnika.
Nie grozi nam natomiast postępowanie z tytułu nieujawnionych źródeł. W tym przypadku źródło dochodu jest znane (stosunek pracy), a jedynie zgłoszona do opodatkowania kwota jest zbyt niska.
Niemniej warto rozważyć, czy nie lepiej zadeklarować wartość takich świadczeń samemu w zeznaniu. Jeśli się na to zdecydujemy i znamy wartość przyznanych nam świadczeń dodatkowych, które podlegają opodatkowaniu, powinniśmy je doliczyć w tej części zeznania, która dotyczy przychodów ze stosunku pracy i wystąpić do płatnika o korektę PIT-11. W ten sposób unikniemy konieczności dopłaty odsetek, gdyby korekta PIT-11 nadeszła po terminie do składania zeznań lub gdyby płatnik korekty takiej odmówił.
Odpowiedzialność pracodawcy
Pracodawca jako płatnik obowiązany jest obliczać i odprowadzać zaliczki na podatek. Jeżeli jednak tego nie zrobi, konsekwencjami, co do zasady, zostanie obciążony podatnik, czyli pracownik. Pracownik nie ponosi odpowiedzialności z tytułu zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania określonych czynności do wysokości zaliczki, do której pobrania zobowiązany jest płatnik. Podatnik nie odpowie za podatki, jeśli płatnik nie odprowadzi zaliczek dotyczących przychodów z pracy, z działalności wykonywanej osobiście oraz przychodów z praw majątkowych, w tym praw autorskich.
Jeśli zdarzy się, że pracodawca pomyli się i wystawi PIT-11 z błędami, musi wystawić korektę tej informacji, tak aby jej treść była zgodna ze stanem faktycznym i uwzględniała np. nieujęte wcześniej nieodpłatne świadczenia.
Jeżeli dane wynikające z błędnej informacji pracodawcy spowodują pomyłkę, a podatnik będzie składał korektę dopiero po 30 kwietnia, wówczas oprócz dopłacenia podatku będzie musiał uiścić odsetki. Pracownik, który pomylił się z winy pracodawcy, może domagać się od niego zwrotu odsetek na drodze roszczenia cywilnego.
KTO JEST UZNAWANY ZA PRACOWNIKA
Za pracownika w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uznaje się osobę pozostającą w stosunku służbowym, stosunku pracy, stosunku pracy nakładczej lub spółdzielczym stosunku pracy.
Ważne!
Wartość pieniężną świadczeń w naturze przysługujących pracownikom na podstawie odrębnych przepisów ustala się według przeciętnych cen stosowanych wobec innych odbiorców - jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalności pracodawcy
KRYSTYNA GÓRCZAK
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).