Podatnik, który chociaż przez jeden dzień 2007 roku samodzielnie wychowywał dziecko własne lub adoptowane, może rozliczyć się jako rodzic samotnie wychowujący dziecko. W tym celu musi w terminie złożyć roczny PIT.

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują możliwość skorzystania z preferencyjnego rozliczenia PIT dla osób samotnie wychowujących dzieci w danym roku podatkowym. Z tego sposobu rozliczenia mogą skorzystać samotni rodzice (opiekunowie prawni) uzyskujący dochody opodatkowane na zasadach ogólnych według skali podatkowej.
Zasada preferencyjnego opodatkowania przysługuje, jeżeli łącznie spełnione są wszystkie warunki określone przez ustawodawcę. Jednym z tych warunków jest wymóg, aby rodzic (opiekun prawny) był osobą samotnie wychowującą m.in. dzieci małoletnie. Jeżeli rodzice dziecka są rozwiedzieni, to z preferencyjnego rozliczenia może skorzystać tylko ten rodzic, który faktycznie wychowuje dziecko. Nie ma przy tym znaczenia, czy dziecko tylko część roku czy też cały rok przebywa z tym rodzicem. W sytuacji gdy żaden z rodziców nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, to prawo do preferencyjnego rozliczenia przysługuje tylko temu z rodziców, który faktycznie w roku podatkowym dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim ciągłą opiekę, a więc m.in. zamieszkuje z nim.
Sposób obliczenia podatku
Zgodnie z art. 6 ustawy o PIT od osób samotnie wychowujących w roku podatkowym:
  • dzieci małoletnie,
  • dzieci, bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek pielęgnacyjny,
  • dzieci do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach prawa o szkolnictwie wyższym, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku
  • podatek może być określony na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie.
Rodzic samotny
Aby rodzic samotnie wychowujący dziecko mógł rozliczyć swoje dochody w sposób preferencyjny, najpierw powinien sprawdzić, czy spełnia przesłanki ustawowe do uznania go za takiego rodzica.
Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów. Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
PRZYKŁAD: WYCHOWYWANIE DZIECI ŻONY
Podatnik do września 2007 r. był kawalerem. We wrześniu 2007 r. zawarł związek małżeński z matką dwójki swoich dzieci. Żona w 2007 roku nie pracowała - nie uzyskała żadnych dochodów. Mieszkali razem. Czy mąż może złożyć zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w 2007 roku rozliczone w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci?
Podatnik jest kawalerem żyjącym w nieformalnym związku z kobietą (prowadzą wspólne gospodarstwo domowe), która urodziła mu dwójkę dzieci. Jako kawaler, podatnik spełnia jeden z warunków uprawniających do skorzystania z rozliczenia jako rodzic samotnie wychowujący dziecko. Jednak warunek ten jest niewystarczający do skorzystania z możliwości rozliczenia się w ten właśnie sposób. Nie można bowiem podatnika uznać za osobę samotnie wychowującą dzieci, ponieważ wychowaniem dzieci zajmuje się wspólnie z matką tych dzieci (we wspólnie prowadzonym gospodarstwie domowym). Ponadto matka dzieci nie jest pozbawiona praw rodzicielskich do dzieci.
Tym samym oboje rodzice wspólnie wykonują władzę rodzicielską nad dziećmi i wspólnie te dzieci wychowują. W tym przypadku nie jest możliwe twierdzenie, że któraś z tych osób (rodziców) jest osobą samotnie wychowującą dzieci. Stąd nie ma możliwości, aby podatnik - mąż rozliczył się jako rodzic samotnie wychowujący dzieci.
Z tak sformułowanego katalogu osób samotnie wychowujących dzieci wynika, że pomieszczono w nim dwie grupy osób stanu wolnego. Jedną z tych grup można ocenić tylko na podstawie okoliczności faktycznych; jest to rodzic (opiekun prawny) stanu wolnego, będący panną, kawalerem.
Natomiast druga grupa wymaga posiłkowania się sytuacją prawną danej osoby. Mianowicie chodzi o rodzica (opiekuna prawnego) stanu wolnego będącego osobą rozwiedzioną. Ta okoliczność faktyczna będzie ustalana na podstawie wyroku sądowego. W takim wypadku zarówno po stronie byłej małżonki, jak i byłego małżonka wystąpi ten sam przymiot: rodzic stanu wolnego będący osobą rozwiedzioną. Z istoty pojęcia osoba samotnie wychowująca dzieci należy wyprowadzić taki stan, w którym nie wystąpi konkurencja wspomnianych osób, ponieważ prawnie niedopuszczalna jest sytuacja, w której z tego samego stanu faktycznego dwie osoby wysnują wniosek, że są osobami samotnie wychowującymi dzieci.
PRZYKŁAD: WŁADZA RODZICIELSKA DLA DWOJGA RODZICÓW
Podatnik rozwiódł się z żoną w 2007 roku. Wyrokiem sądowym władzę rodzicielską nad małoletnią córką powierzono obojgu rodzicom, ustalając jednocześnie, że miejscem pobytu dziecka będzie miejsce zamieszkania matki. Ponadto sąd zasądził od podatnika alimenty na rzecz dziecka w wysokości 500 zł miesięcznie. Córka jest zameldowana u ojca, była żona mieszka oddzielnie i w niewielkim stopniu partycypuje w kosztach utrzymania dziecka. Czy podatnikowi przysługuje prawo do wspólnego rozliczenia z dzieckiem? Podatnik uważa, że płacąć alimenty, tylko on utrzymuje dziecko.
Z preferencyjnego sposobu opodatkowania mogą skorzystać osoby, które samotnie wychowują dzieci. Status osoby rozwiedzionej kreuje wyrok rozwodowy, za osobę samotnie wychowującą dzieci uznać należy tę osobę, której w wyroku rozwodowym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, co obejmuje wychowanie dzieci. W naszym przypadku oboje rodzice zajmują się wychowaniem dziecka. Nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, że tylko ojciec dziecka ponosi trudy rodzicielstwa - jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Jednocześnie określając miejsce zamieszkania dziecka, sąd wskazał miejsce zamieszkania matki. W związku z tym ojciec nie może rozliczyć się jako rodzic samotnie wychowujący małoletnią córkę.
Definicja rodzica samotnie wychowującego dzieci wielokrotnie była przedmiotem spraw, które rozpatrywały sądy administracyjne. Przykładowo NSA w wyroku z 24 listopada 2006 r. (sygn. akt II FSK 1474/05; niepublikowany) wyjaśnił, że aby skorzystać z rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko, podatnik musi nie tylko mieć określony stan cywilny, ale też wychowywać samotnie dziecko. Uzasadnienie wprowadzenia tej ulgi (wykładnia celowościowa) świadczy wyraźnie o tym, że ustawodawca kierował ją tylko do tych osób, które samotnie troszczyły się o codzienne zaspokajanie potrzeb dziecka, nie zaś do każdego rodzica, który miał władzę rodzicielską i jednocześnie był stanu wolnego, ale nie pełnił codziennej pieczy nad dzieckiem.
PRZYKŁAD: KOLEJNY ZWIĄZEK MAŁŻEŃSKI
Małżeństwo rozwiodło się w 2007 roku. Sąd władzę rodzicielską nad dwójką dzieci powierzył obojgu rodzicom, określając miejsce pobytu dwójki małoletnich dzieci przy ojcu. Jednak w październiku 2007 r. podatnik ponownie zawarł związek małżeński, przy czym obecnej żonie podatnika nie przysługują prawa rodzicielskie do pozostających na jego utrzymaniu dzieci. Czy podatnik może być opodatkowany jako osoba samotnie wychowująca dzieci?
W odniesieniu do podatnika brak jest podstaw prawnych do przyznania mu statusu osoby rozwiedzionej samotnie wychowującej dzieci, gdyż aktualnie pozostaje on w związku małżeńskim. Fakt nieposiadania przez obecną małżonkę praw rodzicielskich do dzieci małoletnich zamieszkujących we wspólnym gospodarstwie domowym pozostaje bez istotnego wpływu na status prawno-podatkowy podatnika. Nie można bowiem przyjąć, że małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich, a tylko w takim przypadku (oraz jeżeli małżonek odbywa karę pozbawienia wolności) osoba pozostająca w związku małżeńskim może skorzystać ze sposobu opodatkowania przewidzianego dla samotnych rodziców. Tym samym nie istnieje możliwość skorzystania przez podatnika z tej formy opodatkowania.
Wyłączenie z preferencji
Przepisy ustawy o PIT określają nie tylko warunki, jakie trzeba spełnić, aby skorzystać z rozliczenia jako rodzic samotnie wychowujący dziecko, ale także wskazują na sytuacje, które wykluczają możliwość skorzystania z tej preferencji.
Po pierwsze, rozliczenie jako rodzica samotnie wychowującego dziecko nie ma zastosowania, gdy chociażby do jednego z małżonków, osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy art. 30c, dotyczące liniowego 19-proc. PIT, albo ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym lub ustawy o podatku tonażowym.
Warto w tym miejscu zacytować wyrok NSA z 31 października 2006 r. (sygn. akt II FSK 1355/05; niepublikowany), w którym sąd stwierdził, że jeżeli podatnik prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, to tym samym w roku tym miały wobec niego zastosowanie przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym. Wyklucza to więc możliwość opodatkowania dochodów dla rodzica samotnie wycho- wującego dziecko.
Po drugie, omawiane preferencyjne opodatkowanie nie ma zastosowania do podatników, którzy wniosek, wyrażony w zeznaniu podatkowym, złożą po terminie, w jakim należy złożyć roczne zeznanie podatkowe.
Trzeba tu wyjaśnić, że wniosek o rozliczenie jako rodzica samotnie wychowującego dziecko składa się poprzez zakreślenie odpowiedniego kwadratu na rozliczeniu rocznym PIT, składanym do urzędu skarbowego. Aby wniosek taki był skuteczny, zeznanie za 2007 rok musi trafić do urzędu najpóźniej 30 kwietnia 2008 r. Gdy podatnik spóźni się ze złożeniem PIT lub po tym terminie będzie chciał skorygować zeznanie, uwzględniając w nim preferencyjny sposób rozliczenia swoich dochodów, nie będzie już mógł rozliczyć się jako rodzic samotnie wychowujący dziecko, mimo że spełnia inne warunki uprawniające do tego rozliczenia. Dlaczego tak jest?
Termin do złożenia wniosku o uprzywilejowane opodatkowanie jest terminem prawa materialnego i to nie dlatego, że umiejscowiony jest w przepisach szczegółowego prawa materialnego, ale ze względu na skutki prawne, jakie wywiera w zakresie stosunku materialnoprawnego, łączącego podatnika ze Skarbem Państwa. Wyznacza on datę, do której może być ukształtowane prawo do opodatkowania połowy dochodów w podwójnej wysokości. Charakteru tego terminu nie zmienia możliwość złożenia korekty zeznania podatkowego - wyjaśnił WSA w Warszawie w wyroku z 24 listopada 2004 r. (sygn. akt III SA/Wa 86/04; niepublikowany).
Ważne!
Okoliczność, że dwie osoby wychowują to samo dziecko, wyklucza możliwość uznania, że którakolwiek z tych osób wychowuje dziecko w sposób samotny
30 kwietnia 2008 r. to ostatni dzień złożenia rocznego zeznania PIT za 2007 rok
EWA MATYSZEWSKA