Jeśli podatnik nie ureguluje na czas zobowiązań, nie będzie ich mógł zaliczyć do kosztów. Takie zmiany od nowego roku wprowadzi tzw. trzecia ustawa deregulacyjna.
Ustawa z 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce (Dz.U., poz. 1342) ma zdyscyplinować podatników do terminowego regulowania zobowiązań i prowadzić do likwidacji zatorów płatniczych. Mają temu służyć duże zmiany w sposobie rozliczania wynikających m.in. z faktur kosztów uzyskania przychodów. Nowe przepisy wejdą w życie 1 stycznia 2013 r.

Metoda memoriałowa

W obecnym stanie prawnym podstawową zasadą określania podatkowych kosztów uzyskania przychodów w działalności gospodarczej – zarówno w PIT, jak i CIT – jest metoda memoriałowa. Zgodnie z nią koszty są potrącane tylko w tym roku podatkowym, którego dotyczą. A zatem w danym roku podatkowym odlicza się wydatki poniesione w latach poprzednich, lecz dotyczące przychodów aktualnego roku. A także określone co do rodzaju i kwoty koszty, których jeszcze nie poniesiono, jeżeli odnoszą się do przychodów danego roku, chyba że ich zarachowanie nie jest możliwe. W tym ostatnim przypadku są one potrącane w roku, w którym zostaną poniesione.
Zgodnie z metodą memoriałową koszty bezpośrednie, czyli takie, które można powiązać z określonymi przychodami, rozlicza się w momencie uzyskania przychodu, np. wydatek na zakup towarów będzie kosztem uzyskania dopiero w chwili ich sprzedaży. Natomiast koszty pośrednie, czyli związane ogólnie z całą działalnością podatnika, których nie można bezpośrednio powiązać z konkretnymi przychodami (np. opłaty za energię lub usługi telekomunikacyjne), rozlicza się w dniu poniesienia wydatku. Przy metodzie memoriałowej data potrącalności kosztów zależy więc od charakteru ich powiązania z przychodem, a nie od dnia faktycznej zapłaty.
Większość podatników prowadzących działalność gospodarczą rozlicza koszty podatkowe właśnie memoriałowo. Metodę kasową (polega na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności) mogą wybrać wyłącznie podatnicy PIT prowadzący księgę przychodów i rozchodów.

Konieczna korekta

Zmiany polegają m.in. na wprowadzeniu do ustaw o PIT i CIT rozwiązań, na podstawie których podatnik będący dłużnikiem obowiązany będzie do dokonania korekty kosztów uzyskania przychodów w przypadku nieuregulowania kwoty wynikającej z faktury (lub innego dokumentu) w ciągu 30 dni od upływu terminu płatności. Aby zapobiec wykorzystywaniu przez niego dominującej pozycji wobec dostawcy towarów lub usług poprzez narzucanie mu długich (powyżej 60 dni) terminów płatności, projektodawcy proponują wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów kwot nieopłaconych w terminie 90 dni od dnia zaliczenia ich do kosztów.
W uzasadnieniu wskazano, że wprowadzenie takiej regulacji nie oznacza odstąpienia od stosowania zasady memoriałowej, którą generalnie podatnicy w dalszym ciągu będą stosować w przypadku zaliczania wydatków do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast w sytuacji, gdy nie dokonają zapłaty w odpowiednim terminie, będą musieli zrobić korektę kosztów. Byłaby ona dokonywana w miesiącu, w którym upłyną wskazane wyżej terminy. Również ponowne zaliczenie do kosztów, po uregulowaniu zobowiązania, następowałoby w miesiącu zapłaty zaległości.
Ustawa deregulacyjna uwzględnia też sytuację, w której podatnik nie ponosi kosztów uzyskania przychodów lub są one niższe od nieuregulowanych płatności. Wówczas musi on zwiększyć swoje przychody o kwotę, o którą nie zostały zmniejszone koszty podatkowe, gdyż realnie kosztów obniżyć nie może, ponieważ w danym miesiącu np. ich nie poniósł. W takim przypadku korekta kosztów następuje przez wykazanie przychodów podatkowych.

Odpisy amortyzacyjne

Powyższe rozwiązania będą miały też zastosowanie do odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Odpisy będą wyłączone z kosztów uzyskania przychodów w tej części, która odpowiada nieuregulowanym płatnościom składającym się na wartość początkową. W przypadku kiedy termin płatności upływa w kolejnych miesiącach i odnosi się do całości zobowiązania, podatnik będzie miał prawo do uwzględnienia w kosztach odpisów amortyzacyjnych pod warunkiem uregulowania zobowiązania we wskazanych w przepisach terminach.
W przypadku gdy podatnik wytwarza środek trwały, zaciągając zobowiązania z różnymi terminami płatności, wtedy w dniu rozpoczęcia amortyzacji będzie mógł uwzględniać w kosztach całość przysługujących odpisów amortyzacyjnych, pod warunkiem terminowego uregulowania zobowiązań z tego tytułu.
W sytuacji gdy kwota zobowiązania jest rozpoznawana w kosztach dopiero po upływie terminu ostatecznego uregulowania zobowiązania (dotyczy to np. kosztów bezpośrednich), wprowadza się zasadę, że kwota należna wierzycielowi nie może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodów wcześniej niż w miesiącu jej uregulowania.
Przepisy będą miały zastosowanie nie tylko wtedy, gdy nie zostanie zapłacona cała kwota, ale także wówczas, gdy dojdzie do częściowego nieuregulowania zobowiązania. Podatnicy będą wtedy mieli obowiązek proporcjonalnego wyłączenia z kosztów podatkowych odpowiedniej kwoty.

Przepisy przejściowe

Zmiany mają wejść w życie 1 stycznia 2013 r., a więc de facto mają mieć zastosowanie do kwot wynikających z faktur (rachunków) lub z innych dokumentów, które zaliczono do kosztów uzyskania przychodów przed dniem wejścia w życie ustawy, a których termin płatności upływa po 31 grudnia 2012 r.
Podatnicy CIT, których rok podatkowy jest inny niż rok kalendarzowy i rozpoczął się przed 1 stycznia 2013 r., a zakończy się po 31 grudnia 2012 r., będą stosować do końca przyjętego przez siebie roku podatkowego przepisy w dotychczasowym brzmieniu. Muszą jednak pamiętać, że nowe regulacje będą miały zastosowanie także do kwot, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów w aktualnym roku podatkowym, a których termin płatności upływa już po jego zakończeniu.
Należy się zastanowić, czy takie przepisy przejściowe są konstytucyjne. Obowiązek korekty ma bowiem w niektórych przypadkach dotyczyć kwot zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów przed dniem wejścia w życie ustawy. Wydaje się to sprzeczne z ochroną praw nabytych podatników.
Nowe zasady będzie się stosowało również w przypadku, gdy termin obowiązkowej korekty kosztów wypadnie po likwidacji działalności gospodarczej albo przejściu na ryczałt (PIT), a w przypadku podatników CIT – po zmianie formy opodatkowania na zryczałtowany podatek określony w ustawie o podatku tonażowym. W takim przypadku zmniejszenie będzie następowało za rok podatkowy, w którym nastąpiła likwidacja lub zmiana formy opodatkowania (podatnicy CIT za rok podatkowy poprzedzający rok zmiany formy opodatkowania).

Możliwe nieprawidłowości

Zmiany spowodują wiele istotnych wątpliwości związanych z rozliczaniem zaliczek i podatku. Przykładowo projekt nie daje jasnej odpowiedzi, kiedy korygować koszty, np. w przypadku gdy wierzyciel zgodził się na dodatkowe przedłużenie terminu płatności.
Małgorzata Słomka, doradca podatkowy, Instytut Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy