Usługi archeologiczne, nawet gdy są świadczone przez państwowe uczelnie wyższe oraz instytuty naukowe powinny być objęte 23-proc. VAT. Eksperci znajdują argumenty za zwolnieniem tych usług z podatku.
Realizując inwestycje typu: budowa drogi, zbiorników wodnych, inwestorzy muszą często prowadzić badania archeologiczne. Inwestor szuka firmy, która taką usługę wykona. Prywatne firmy świadczą te usługi z VAT, a szkoły wyższe i instytuty naukowe utrzymują, że są z podatku zwolnione. Praktyka nie jest tak oczywista.

Zmiany w ustawie

Od 1 stycznia 2011 r. zwalnia się z VAT usługi świadczone przez uczelnie, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz jednostki badawczo-rozwojowe, w zakresie kształcenia na poziomie wyższym oraz dostawę towarów i świadczenie usług ściśle z tymi usługami związane. Ksawera Skrzypek, ekspert w kancelarii Łatała i Wspólnicy, podkreśla, że zwolnienie przedmiotowe dla wskazanych podmiotów przysługuje jedynie w zakresie kształcenia na poziomie wyższym. Ze zwolnienia nie można korzystać, jeżeli podmioty te prowadzą działalność w innym zakresie niż przewidziany.
Do końca 2010 r. art. 43 ustawy o VAT przy określeniu zwolnień odsyłał do załącznika nr 4, gdzie zwolnione były usługi określone na podstawie symbolu PKWiU, m.in. usługi określone jako PKWiU ex 92.
– Do tego grupowania przyporządkowane były usługi badań archeologicznych na zlecenie inwestorów jako „usługi ochrony zabytków” PKWIU 92.52,12.-00.00 i jako takie były zwolnione niezależnie od podmiotu je świadczącego – wyjaśnia Ksawera Skrzypek.
Kamil Lewandowski, doradca podatkowy w kancelarii Parulski i Wspólnicy, podkreśla, że obecnie dla zastosowania zwolnienia z VAT nie ma znaczenia grupowanie PKWiU. Funkcjonuje natomiast zwolnienie dla uczelni wyższych, jednak tylko w zakresie, w jakim świadczą usługi kształcenia na poziomie wyższym oraz towarów i usług ściśle z nimi związanych.
– Zastosowanie więc zwolnienia z VAT do usług archeologicznych może budzić wątpliwości – ocenia Kamil Lewandowski.
Dodaje, że usługi archeologiczne nawet świadczone przez państwowe uczelnie wyższe i instytuty naukowe nie powinny być zwolnione z VAT, ale objęte 23-proc. stawką.

Zastosowanie zwolnienia

Arkadiusz Juzwa, doradca podatkowy w Śląskim Centrum Podatków, uważa, że przy świadczeniu usług archeologicznych można rozważyć stosowanie zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. a) ustawy o VAT.
Zwolnienie to w aspekcie przedmiotowym odnosi się do usług związanych z kulturą. Zarówno ustawa o VAT, przepisy wykonawcze do niej, jak też inne ustawy podatkowe nie definiują pojęć: usługi kulturalne i kultura. Według słownikowego rozumienia kultura to m.in. materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej wytwory. Stosownie zaś do art. 3 pkt 11 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, badania archeologiczne to działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego. Zestawienie ustawowej definicji badań archeologicznych ze słownikowym rozumieniem słowa kultura daje podstawy do twierdzenia, że badania archeologiczne odnoszą się do kultury, a zatem możliwe jest ich uznanie za usługi kulturalne.
– W przypadku badań archeologicznych wykonywanych przez uczelnie publiczne zdaje się być spełniona także przesłanka podmiotowa tego zwolnienia – argumentuje Arkadiusz Juzwa.
Według rozmówcy państwowej szkole wyższej można przypisać przymiot podmiotu prawa publicznego, można też utrzymywać, że uczelnia jest instytucją o charakterze kulturalnym.



Przepisy unijne

Analizując zakres zwolnień z VAT, warto odnieść się do przepisów unijnych. Andrzej Garbula, doradca podatkowy w Śląskim Centrum Podatków, wskazuje, że w art. 132 ust. 1 lit. n) Dyrektywy 2006/112/WE mowa jest o zwolnieniu z podatku dla niektórych usług kulturalnych, zaś ustawa o VAT stanowi o usługach kulturalnych w ogólności.
Należy zwrócić uwagę na art. 134 lit. b) dyrektywy, który stanowi, że ani dostawa towarów, ani świadczenie usług nie korzystają ze zwolnienia, gdy ich głównym celem jest osiągnięcie dodatkowego dochodu dla podmiotu poprzez dokonywanie transakcji będących w bezpośredniej konkurencji z działalnością przedsiębiorstw komercyjnych podlegających VAT.
– Ustawodawca polski tę regulację w ustawie o VAT powtórzył jedynie częściowo – zauważa Andrzej Garbula.
Z brzmienia art. 43 ust. 17 pkt 2 ustawy o VAT wynika, że ograniczenie odnosi się nie do świadczenia samej usługi podstawowej zwolnionej z podatku (np. usługi archeologicznej), lecz do (pomocniczych) usług ściśle związanych z usługą podstawową. Tymczasem w art. 134 lit. b) dyrektywy takiego zawężenia brak. Przepis dyrektywy odsyła ogólnie do świadczenia usług zwolnionych z podatku, a nie tylko usług (pomocniczych) niezbędnych do dokonywania transakcji zwolnionych.
Nieprecyzyjne przepisy o zwolnieniach
● Od 1 stycznia 2011 r. nastąpiło odejście od określania usług za pomocą klasyfikacji statystycznych.
● Brak jest praktyki w stosowaniu nowych przepisów dotyczących zwolnień z podatku.
● Nadano podmiotowo-przedmiotowy charakter zwolnieniom z VAT dla usług kulturalnych.
● Brak jest legalnych definicji i interpretacji w sprawie pojęć takich jak kultura i usługi kulturalne.
● Uzależniono zwolnienia z VAT od zdarzeń, które mogą mieć miejsce w przyszłości, np. przeznaczenie zysku z wykonanych usług w całości na kontynuację lub doskonalenie świadczonych usług.
● Organy podatkowe interpretują przepisy dotyczące zwolnień w sposób wąski i dosłowny.
● Nieprecyzyjnie implementowano do ustawy o VAT przepisy unijne dotyczące zwolnień usług kulturalnych.