PKP SA może przenieść w drodze umowy na gminę prawo własności dworca kolejowego, o ile zobowiąże się ona do remontu nieruchomości. Samorząd będzie także musiał zapewnić warunki do obsługi pasażerów.
Od wczoraj (11 stycznia 2011 r.) jednostki samorządu terytorialnego mogą zdecydowanie łatwiej przejmować na własność albo uzyskiwać prawo użytkowania wieczystego nieruchomości wraz z usytuowanymi na niej budynkami dworców kolejowych w celu wykonania remontu tych dworców. W zamian za przekazaną nieruchomość wygasną zobowiązania PKP SA wobec gminy z tytułu podatku od nieruchomości.

Dworcowe inwestycje

Władze samorządowe muszą pamiętać o tym, że PKP jest spółką prawa handlowego i dysponuje swoim majątkiem według własnego uznania. Nie ma więc obowiązku przekazania dworca kolejowego gminie w momencie, gdy wystąpi ona z takim żądaniem. W całym kraju Polskiej Koleje Państwowe dysponują ponad dwoma tysiącami małych i średnich dworców kolejowych. Trudna sytuacja ekonomiczna PKP, a także skomplikowanie procesów restrukturyzacji kolei sprawiły, że w planach przedsiębiorstwa pojawiło się stworzenie usystematyzowanej strategii handlowej wobec obiektów dworcowych, dzięki której bardziej skuteczne stanie się poszukiwanie partnerów dla inwestowania w nowy wizerunek dworców. PKP nie zdecyduje się raczej na przekazanie w ręce samorządu około 100 największych dworców położonych w dużych aglomeracjach.
Współpraca PKP z samorządami gmin dotycząca wspólnych modernizacji małych i średnich dworców kolejowych oraz ich przekazywania samorządom trwa od 2006 roku, jednak problemem był brak przepisów, które określiłyby jasno, na jakich zasadach powinno się to odbywać. Samorządy mogą wykorzystać grunty kupione od PKP i sąsiadujące z dworcami. Małe dworce kolejowe są atrakcyjną ofertą ze względu na swoje położenie w centrach miast, wielofunkcyjność i duże możliwości adaptacji na różne cele: zakłady opieki zdrowotnej, domy kultury, supermarkety, restauracje, posterunki straży miejskiej. Do tej pory nowych właścicieli znalazło już ponad sto dworców kolejowych, jednak starania o przejęcie wymagających zazwyczaj pilnego remontu obiektów czyni obecnie co najmniej kilkaset gmin.

Wniosek gminy

Obowiązująca od 11 stycznia 2011 r. nowelizacja ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe oraz niektórych innych ustaw daje PKP SA wprost możliwość przeniesienia w drodze umowy na jednostkę samorządu terytorialnego prawa własności albo prawa użytkowania wieczystego nieruchomości wraz z usytuowanymi na niej budynkami dworców kolejowych. Przewłaszczenie może nastąpić jedynie w granicach niezbędnych do prawidłowego korzystania z objętych transakcją gruntów i budynków.
Zgodnie z nowymi przepisami przeniesienie własności odbywa się na wniosek zainteresowanej gminy lub innej jednostki samorządu. Na dokonanie transakcji potrzebna jest dodatkowo zgoda ministra właściwego do spraw transportu (obecnie ministra infrastruktury).
Wniosek jednostki samorządu terytorialnego powinien zawierać oświadczenie jej władz o przyjęciu zobowiązania do wykonania, w określonym terminie, przebudowy lub remontu dworca kolejowego. Gmina musi także umownie zobowiązać się do zapewnienia spółkom prowadzącym działalność w zakresie kolejowych przewozów pasażerskich możliwości i warunków obsługi przewozu osób, w szczególności pomieszczeń poczekalni, kas biletowych i parkingów, a także pomieszczeń dla urządzeń przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego i ich obsługi.
Umowa pomiędzy PKP a jednostką samorządu powinna precyzyjnie określać termin i zakres przebudowy lub remontu dworca kolejowego oraz zakres odpowiedzialności jednostki samorządu terytorialnego za niewykonanie przebudowy lub remontu w terminie.



Zaległe podatki

Przejęcie prawa własności nieruchomości albo prawa użytkowania nieruchomości kolejowych wiąże się nie tylko z koniecznością ich remontu. Jeżeli stroną umowy jest gmina, musi ona umorzyć istniejące wobec niej zobowiązania PKP SA z tytułu podatku od nieruchomości wraz z odsetkami za zwłokę lub opłatą prolongacyjną. Zaległości podatkowe wygasają wtedy z dniem zawarcia umowy.
Nowelizacja przewiduje, że jeżeli kwota zobowiązania jest wyższa niż wartość przejmowanej nieruchomości, dług wygasa do wysokości nieprzekraczającej wartości rynkowej prawa własności albo odpowiednio wartości rynkowej prawa użytkowania wieczystego nieruchomości ustalonej zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Wraz z wygaśnięciem zobowiązań PKP SA wobec gminy wygasają roszczenia PKP SA o zapłatę ceny w tej samej wysokości.
Inne rozwiązanie przyjęto, gdy nabywcą dworca jest inna niż gmina jednostka samorządu terytorialnego. Powiat lub województwo może zobowiązać się wobec PKP SA, że zamiast zapłaty całości lub części ceny na rzecz PKP SA, przekaże właściwej gminie środki w wysokości równej zobowiązaniom PKP SA wobec tej gminy z tytułu podatku od nieruchomości wraz z odsetkami za zwłokę lub opłatą prolongacyjną, jednak nie większej niż wartość rynkowa prawa własności albo odpowiednio wartość rynkowa prawa użytkowania wieczystego. Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego PKP SA będzie potwierdzane decyzją administracyjną wydaną przez właściwy organ podatkowy (wójta, burmistrza, prezydenta mista).

Sprzedaż mieszkań

Jednostki samorządu terytorialnego mogą przejmować prawo własności nieruchomości albo prawo użytkowania wieczystego dworca kolejowego i przylegających do niego terenów także z lokalami mieszkalnymi zajmowanymi przez kolejarzy i ich rodziny.
Przejęcie tego rodzaju mieszkań obciąża gminę szeregiem obowiązków. To gmina będzie prowadzić sprzedaż takich nieruchomości ich najemcom zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 43 – 46 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe. Oznacza to, że będzie musiała przede wszystkim informować uprawnione osoby o przeznaczeniu takich lokali mieszkalnych do sprzedaży i terminie na złożenie oświadczenia o zamiarze nabycia lokalu mieszkalnego. Gmina będzie musiała też dokonać sprzedaży lokali mieszkalnych w drodze umowy, na wniosek uprawnionego najemcy.
Cena nieruchomości będzie ustalana na zasadach określonych w przepisach o gospodarce nieruchomościami. Ustawa nakazuje jednak obniżyć ją nawet o 95 proc. odpowiednio do okresu przepracowanego w PKP i okresu najmu mieszkania. Taka zniżka przysługuje też, gdy osobą uprawnioną jest emeryt, rencista lub wdowa (wdowiec) po niej.

Stan prawny gruntów

Sprzedaż dworca kolejowego i nieruchomości kolejowych na rzecz gminy może napotykać pewne trudności, nawet jeżeli polskie koleje będą żywotnie zainteresowane jego zbyciem. Nieruchomość, którą stanowi budynek dworca i znajdujący się pod nim grunt, musi być doprowadzona do takiego stanu prawnego, aby mogła być przedmiotem obrotu handlowego.
W większości przypadków dworce kolejowe są zlokalizowane na działkach liniowych, na których jest położona cała stacja licząca najczęściej dziesiątki hektarów. Wówczas przed wydzieleniem budynku dworca wraz z potrzebnym mu do funkcjonowania terenem i potwierdzeniem faktu posiadania tytułu prawnego do nieruchomości przez PKP gmina nie ma co liczyć na przejęcie jego własności. W takiej sytuacji gmina może starać się jedynie o zawarcie umowy użytkowania nieruchomości, a później przeniesienie praw do nieruchomości na jej rzecz bezpośrednio po uregulowaniu stanu prawnego.
Stan prawny nieruchomości kolejowych (na 31.12.2010 r.)
PKP posiada:
● 105,2 tys. nieruchomości rozumianych jako działki ewidencyjne o powierzchni 104,3 tys. hektarów, w tym:
● 76,1 proc. powierzchni wszystkich gruntów ma uregulowany stan prawny,
dla 19,3 proc. powierzchni gruntów PKP ma złożone w urzędach wojewódzkich wnioski uwłaszczeniowe do rozpatrzenia,
● 4,6 proc. powierzchni gruntów pozostaje do objęcia wnioskami.
Dworce w Polsce (stan na 31.12.2010 r.)
PKP ma:
2625 dworców kolejowych, w tym:
936 dworców jest czynnych
1689 nie prowadzi obsługi pasażerskiej
Podstawa prawna
Ustawa z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r.nr 247, poz. 1651)
Ustawa z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (Dz.U. nr 84, poz. 948, z późn. zm.).