Służba Celna często chwali się swoimi osiągnięciami w wykrywaniu przestępstw związanych z narkotykami. Funkcjonariusze celni przy pomocy psa służbowego prowadzą kontrole nie na lotniskach czy drogach, ale na imprezach masowych, takich jak koncerty, dyskoteki. Ministerstwo Finansów uważa, że takie zachowania są legalne.
Specjalnie wyszkolony pies weryfikuje uczestników imprezy, a jego zainteresowanie daną osobą staje się podstawą do dokonania przeszukania. Gdy osoba przeszukana posiada substancje odurzające, zostaje przekazana policji. Ministerstwo Finansów uważa, że takie zachowania są legalne.
Z kolei eksperci uważają tak przeprowadzane kontrole za przekroczenie kompetencji Służby Celnej. Obie strony konfliktu powołują się w swych argumentacjach na te same przepisy, wyciągając jednak zupełnie różne wnioski.

Interpretacja ministerialna

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz.U. nr 168, poz. 1323 z późn. zm.) do zadań tej formacji należy rozpoznawanie, wykrywanie, zwalczanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych i zapobieganie im oraz ściganie ich sprawców, w zakresie określonym w kodeksie karnym skarbowym. Do zadań Służby Celnej, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 6 ww. ustawy należy również rozpoznawanie, wykrywanie, zwalczanie przestępstw i wykroczeń przeciwko zdrowiu, określonych w art. 55, 57, 61 i 66 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, i zapobieganie im.
– W sytuacji kiedy zaistnieje podejrzenie popełnienia czynu zabronionego podczas trwania imprezy masowej, w świetle powyższych przepisów funkcjonariusze celni mogą przeprowadzić tam działania kontrolne – wyjaśnia Sylwia Stelmachowska z Ministerstwa Finansów.
Dodaje, że uprawnienia określone w art. 32 ust. 1 pkt 4 i 9 ustawy o Służbie Celnej pozwalają natomiast funkcjonariuszom celnym wykonującym kontrole na przeszukiwania osób i pomieszczeń oraz przeprowadzanie rewizji towarów, wyrobów i środków transportu z użyciem psów służbowych.

Stanowisko ekspertów

Innego zdania są eksperci, którzy z tych samych przepisów wyciągają zupełnie inne wnioski. Zgadzają się, że funkcjonariusze celni mają część uprawnień policji także w ramach walki z przestępczością narkotykową. Jednak przepisy te mają charakter szczególny i stanowią jedynie uzupełnienie kompetencji generalnych odnoszących się do zapewnienia realizacji prawa celnego UE.
– Ustawodawca wprost wskazał, do zwalczania jakich przestępstw związanych z przestępczością narkotykową Służba Celna jest powołana – zwraca uwagę Ryszard Sowa, ekspert podatkowy z kancelarii Olszewski, Tokarski i Wspólnicy.
Dodaje, że katalog ten ma charakter zamknięty, obejmuje wyłącznie cztery czyny zabronione, wśród których brak jest przestępstwa związanego z posiadaniem narkotyków. Co więcej, przestępstwa wymienione w ustawie o Służbie Celnej pozostają przede wszystkim w związku z transgranicznym przemieszczaniem substancji zabronionych.
Kompetencji funkcjonariuszy celnych nie można oderwać od głównego celu, w jakim powołana została ta formacja, tj. zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej, w tym zgodności z prawem przywozu lub wywozu towarów. Zatem czynności podejmowane w ramach walki z przestępczością narkotykową przez funkcjonariuszy celnych, powinny być powiązane z wykonywaniem ich podstawowego zadania ustawowego.
– Kontrolując ludzi bawiących się na imprezach masowych, takich jak koncerty czy dyskoteki, funkcjonariusze celni przekroczyli swoje kompetencje i praktyka taka nie powinna mieć miejsca – stwierdza Ryszard Sowa.
Formacja ta nie została powołana do zastępowania policji czy innych służb w dowolnej sytuacji, a wszelkie czynności jej funkcjonariuszy muszą mieć umocowanie w ustawie.

Użycie psów

Eksperci nie zgadzają się nie tylko z bezpodstawnością kontroli, ale także ze sposobem jej wykonania. Kompetencja do użycia psa służbowego dotyczy przede wszystkim sprawdzania przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów związanych z przywozem i wywozem towarów.
– Wątpliwości nie budzi użycie psa służbowego na lotnisku lub drogowym przejściu granicznym, ale można się zastanawiać, czy w ramach uprawnień celników mieści się dokonywanie przez nich takiej kontroli w wiejskiej dyskotece. Oczywiste jest, że narkotyki są nie tylko sprowadzane z zagranicy, ale także produkowane w kraju – mówi Andrzej Ossowski, adwokat z kancelarii A. Ossowski.
Przeszukanie nie powinno naruszać godności osobistej osoby przeszukiwanej oraz powinno być przeprowadzone przez osobę tej samej płci, w warunkach wykluczających obecność osób postronnych, a o takie na dyskotece czy na otwartym terenie trudno. W dodatku z każdego przeszukania powinien być sporządzony protokół.

Polecenie służbowe

W polskiej procedurze karnej nie obowiązuje zasada owoców zatrutego drzewa, która zabrania wykorzystywania nielegalnie zebranych dowodów. Dlatego mimo nielegalności działań funkcjonariuszy służby celnej i przekroczenia przez nich uprawnień ustawowych osobom przekazanym policji po takiej kontroli można postawić zarzut popełnienia przestępstwa określonego w art. 62 ust.1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tj. posiadanie narkotyków), mimo że sami celnicy w zakresie tego czynu nie mają jakichkolwiek kompetencji.
Funkcjonariusze celni podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie obowiązków służbowych, w szczególności za przekroczenie uprawnień określonych w przepisach prawa. W przypadku kontroli na imprezach masowych celnicy wykonują czynności służbowe na polecenie swojego przełożonego
– Gdy polecenie służbowe w przekonaniu celnika jest niezgodne z prawem, to powinien on przedstawić swoje zastrzeżenia do rozkazu przełożonego na piśmie. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia powinien je wykonać – wyjaśnia Piotr Wołkowicki, adwokat w Kancelarii Olszewski, Tokarski i Wspólnicy.
Tylko w przypadku gdy wykonanie polecenia prowadziłoby do popełnienia przestępstwa, funkcjonariusz jest zobowiązany do odmowy wykonania takiego polecenia.
Kontrole w celu wykrywania narkotyków prowadzić powinna policja. Jednak w swych działaniach może ona współpracować ze Służbą Celną. Kontrola przeprowadzana przez policjanta, któremu pomaga celnik ze służbowym psem, będzie więc tym, czego należałoby oczekiwać.