Bezwzględnie nieważna umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Czy wydatki poniesione w związku z wykonaniem umowy, która okazała się bezwzględnie nieważna, stanowią koszt uzyskania przychodu?
Bezwzględna nieważność umowy oznacza, że zamierzony przez strony cel umowy w ogóle nie został zrealizowany, np. nie została przeniesiona własność przedmiotu umowy, a zapłata ceny była bezpodstawna. Organy podatkowe zwykle stoją na stanowisku, że bezwzględna nieważność umowy na gruncie prawa cywilnego powoduje, że wydatki związane z taką umową nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodu.
W orzecznictwie sądów administracyjnych można spotkać pogląd odmienny, zgodnie z którym z obowiązujących przepisów nie wynika, że tylko ważna czynność prawna stanowi podstawę do zaliczenia wydatku do kosztów podatkowych (m.in. wyrok WSA we Wrocławiu z 19 maja 2004 r., sygn. akt I SA/Wr/2743/01). Sądy wskazują, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy o PIT oraz w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT, które nie obejmują kosztów poniesionych w związku z nieważną umową. Jeżeli zatem strony chcą utrzymać skutki zamierzone taką umową i zrzekną się skutecznie wzajemnych roszczeń, to wydatki z nią związane powinny stanowić koszt uzyskania przychodu.
Możliwość zaliczenia wydatków do kosztów uzyskania przychodów powstaje dopiero po skutecznym zrzeczeniu się wzajemnych roszczeń, które powstały wskutek wykonania umowy. Wynika to z tego, że zrzeczenie się wzajemnych roszczeń nie działa wstecz. Roszczenia te istniały począwszy od dnia zawarcia (nieważnej) umowy do dnia ich zrzeczenia się. Wydatki związane z (nieważną) umową nie miały zatem do czasu zrzeczenia się roszczeń definitywnego charakteru. Nieważność umowy i powstanie wzajemnych roszczeń stworzyło sytuację, w której stan majątkowy stron umowy pozostał niezmieniony do czasu ich zrzeczenia się – jakby umowa w ogóle nie została zawarta.