VAT jest podatkiem transakcyjnym, czyli stanowi konsekwencję dokonanej przez podatnika dostawy towarów lub świadczenia usług. Opodatkowaniu mogą jednak podlegać czynności dokonane wbrew woli podatnika. Jakich sytuacji to dotyczy?
Zasadą jest, że opodatkowaniu VAT podlegać mogą tylko te czynności, które są przez podatników wykonywane z ich woli. Ustawodawca od tej reguły przewiduje jednak pewne wyjątki. Za opodatkowaną dostawę towarów uważa także przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa, prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie. Budzi to co prawda wątpliwości dosyć fundamentalnej natury – podatnik jest wywłaszczany, a więc pozbawiany własności wbrew swojej woli, a dodatkowo z tego tytułu jest opodatkowany. Należy jednak podkreślić, że jest to rozwiązanie oparte na przepisach Dyrektywy 2006/112, a jego celem jest uniknięcie sytuacji, w której doszłoby do zakłócenia konkurencyjności na skutek odmiennego traktowania przypadku zwykłej sprzedaży towarów i przypadku np. wywłaszczenia. W braku takiego przepisu sprzedaż byłaby bowiem opodatkowana VAT na zasadach ogólnych, natomiast wywłaszczenie, wiążące się przecież z przeniesieniem własności i wydaniem towaru – nie.
Warto zaznaczyć, że w tym przypadku odszkodowanie pełni funkcję wynagrodzenia. Jest to wyjątek od reguły, zgodnie z którą odszkodowanie nie jest odpłatnością za opodatkowaną dostawę towarów lub świadczenie usług. Na podstawie par. 3 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego do ustawy o VAT, w przypadku przeniesienia z nakazu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu własności towarów w zamian za odszkodowanie, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty. Nie dotyczy to sytuacji przeniesienia prawa własności towarów z mocy prawa, co oznacza, że w takim przypadku obowiązek podatkowy powstaje na zasadach ogólnych.