Umowa sprzedaży lub pożyczki podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Zawarcie umów pomiędzy określonymi osobami i dotyczących wartości nieprzekraczających ustawowych ograniczeń pozwala jednak na zwolnienie z zapłaty tego podatku.
Czynności cywilnoprawne, w szczególności umowy zawierane między osobami prywatnymi, tzn. niezwiązane z prowadzoną działalnością gospodarczą, są opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Katalog czynności opodatkowanych jest szeroki. Podlegają mu m.in. umowy sprzedaży, zamiany, pożyczki, zniesienia współwłasności, a zatem transakcje, z którymi każdy podatnik może mieć do czynienia. Sprzedaż samochodu, pożyczka od rodziny czy zamiana mieszkania na większe może rodzić konieczność zapłaty podatku, jednak dzięki zwolnieniom z podatku nie zawsze trzeba będzie rozliczać się z fiskusem.

Przedmiot umowy

Ustawodawca zwolnił z podatku umowy sprzedaży rzeczy ruchomych o wartości nieprzekraczającej 1 tys. zł. Kwotę tę należy odnieść do podstawy opodatkowania, którą w tym przypadku jest wartość rynkowa rzeczy. Określa się ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, ale z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia z dnia zawarcia umowy, bez odliczania długów i ciężarów.
Z uwagi na obowiązujące zwolnienia, podatek nie wystąpi także w przypadku sprzedaży: walut obcych, bonów i obligacji skarbowych, bonów pieniężnych NBP, sprzedaży instrumentów finansowych firmom inwestycyjnym, bądź za ich pośrednictwem oraz w ramach obrotu zorganizowanego, czy też sprzedaży towarów giełdowych na giełdach towarowych.



Pożyczka bez podatku

Między określonymi osobami i w ramach ustawowych limitów umowa pożyczki zwolniona jest z PCC. Pożyczanie pieniędzy w rodzinie zwolnione jest z podatku do wysokości nieprzekraczającej kwoty 9637 zł, jeżeli umowa zawarta jest między następującymi osobami: małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie. Jeżeli wartość pożyczki przekracza wskazany limit, pożyczkobiorca, za wyjątkiem zięcia, synowej oraz teściów, nie płaci podatku pod warunkiem:
● złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,
● udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Podatnik, który korzysta z powyższego zwolnienia dla pożyczek pieniężnych od rodziny przekraczających kwotę 9637 zł, składa deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych na druku PCC-3. Zaznaczając odpowiedni kwadrat w części B deklaracji, wskazuje on, że składa deklarację jako pożyczkobiorca zwolniony z podatku na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Niedopełnienie formalności związanych ze złożeniem deklaracji oraz udokumentowaniem otrzymania pieniędzy może mieć bardzo przykre konsekwencje. Jeżeli podatnik powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie dopełnił wymogu udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, zapłaci podatek według 20-proc. stawki.
Także osoby fizyczne zawierające umowy pożyczki z osobami spoza rodziny mogą korzystać ze zwolnienia z podatku. Limity kwotowe dla pożyczek zwolnionych wynoszą 5 tys. zł, gdy pieniądze pożyczamy od jednej osoby, oraz 25 tys. zł, gdy podatnik zapożycza się u kilku osób. Limity te dotyczą okresów trzyletnich, które należy liczyć, począwszy od 1 stycznia 2009 r. Oznacza to, że pożyczek udzielonych przed tą datą nie należy uwzględniać przy ocenie prawa do zwolnienia. W przypadku przekroczenia ustawowych limitów 5 tys. zł i 25 tys. zł opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka kwoty pożyczki. Stawka podatku wynosi 2 proc.
Zwolnione z PCC są także pożyczki udzielane z kas lub funduszy zakładowych, funduszy związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.



Zwolnienia dla nieruchomości

Przeniesienie własności nieruchomości zwolnione jest z PCC, pod warunkiem że w chwili dokonania czynności, nabyte grunty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy.
Podatku nie trzeba płacić także przy sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, czy też praw spółdzielczych, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik) nieruchomości wywłaszczonej, sprzedanej na cele publiczne lub wykupionej na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska. Zwolnienie przysługuje w wysokości kwoty otrzymanego odszkodowania lub uzyskanej ceny, pod warunkiem że nabycie nastąpiło w ciągu pięciu lat od daty otrzymania odszkodowania lub zapłaty.
Zwolniona z podatku jest także sprzedaż budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli następuje ona: w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu albo w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podstawie umowy najmu, określonej w przepisach o ochronie praw lokatorów. Podatkowa preferencja obejmuje również zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie).



Zwolnienia podmiotowe

Zwolnienia z PCC odnoszą się nie tylko do konkretnych czynności cywilnoprawnych (zwolnienia przedmiotowe), ale również mogą dotyczyć stron transakcji (zwolnienia podmiotowe). Przykładem jest zwolnienie z PCC dla osób nabywających na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe, zaliczone do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu. PCC nie płacą ponadto m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, a także organizacje pożytku publicznego dokonujące czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Notariusz płatnikiem
Notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego. W przypadku sporządzania u notariusza umowy podlegającej PCC, która jest jednak zwolniona z tego podatku, notariusz zobowiązany jest określić w treści aktu notarialnego podstawę prawną zwolnienia.
Wyłączenia z opodatkowania
Nie podlegają PCC umowy, w których przynajmniej jedna ze stron jest podatnikiem VAT z tytułu dokonania tej czynności. Ponadto podatkowi nie podlegają m.in. umowy:
● sprzedaży lokali mieszkalnych, których stroną jest Wojskowa Agencja Mieszkaniowa
● sprzedaży rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym
● sprzedaży nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego zawieranej w związku z realizacją roszczeń wynikających z ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości na podstawie przepisów o ochronie środowiska
● sprzedaży oraz zamiany rzeczy, które w rozumieniu przepisów prawa celnego stanowią towary: wprowadzone do wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, bądź objęte procedurą składu celnego.
Podstawa prawna
Art. 9 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 68, poz. 450 z późn. zm.).