Wywiad skarbowy może podsłuchiwać podatników podejrzanych o przestępstwa. Materiały z podsłuchów mogą być również dowodem w postępowaniach podatkowych. Podatnicy w ramach obrony mogą kwestionować legalność i wiarygodność podsłuchów.
Jak pokazały ostatnie tygodnie, podsłuchiwany może być każdy i wszędzie. Lista organów uprawnionych do stosowania podsłuchów jest imponująca. I co ciekawe, nie znajdują się na niej tylko służby specjalne. Podsłuchy mogą stosować m.in. organy podatkowe.
Zazwyczaj stosuje je wywiad skarbowy w sprawach o przestępstwa podatkowe, choć dane z podsłuchów mogą być również wykorzystane w postępowaniach podatkowych. Jak często stosowane są podsłuchy w sprawach podatkowych? Ministerstwo Finansów i urzędy kontroli skarbowej poinformowały nas, że są to informacje tajne. Z nieoficjalnych rozmów ze skarbowcami wiemy, że są stosowane.

Kontrola operacyjna

Do prowadzenia podsłuchu uprawnione są organy kontroli skarbowej w ramach tzw. kontroli operacyjnej. Jak podkreśla Grzegorz Maślanko, partner podatkowy, radca prawny w Grant Thornton Frąckowiak, stosowanie podsłuchów może mieć miejsce tylko przy poważniejszych przestępstwach, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne.
– Kontrola operacyjna nie powinna trwać dłużej niż trzy miesiące, ale może być przedłużona o kolejne trzy miesiące, a czasem może trwać jeszcze dłużej – stwierdza Grzegorz Maślanko.
Dodaje, że nagrania rozmów powinny być przekazane organom prowadzącym stosowne postępowania, a w razie ich nieprzydatności powinny być niezwłocznie komisyjnie i protokolarnie zniszczone.
Zdaniem Agnieszki Tałasiewicz, partnera w Ernst & Young, podsłuch może być wykorzystywany w sprawach podatkowych na kilka sposobów. Może być np. dowodem w postępowaniach o przestępstwa skarbowe na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego oraz kodeksu postępowania karnego.
– Ta możliwość będzie mieć zastosowanie m.in. przy przestępstwach dotyczących mienia znacznej wartości, czyli obecnie ponad 152 tys. zł – wylicza Agnieszka Tałasiewicz.
Wskazuje też, że kolejną podstawą do zastosowania podsłuchu są przepisy o wywiadzie skarbowym, dające możliwość stosowania podsłuchu w sprawach skarbowych o wartości przekraczającej 50-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli obecnie 63,8 tys. zł.
– Osobie, w stosunku do której była stosowana kontrola operacyjna, nie udostępnia się materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania – podkreśla Maciej Grela, doradca podatkowy w kancelarii Gide Loyrette Nouel.



Uzyskanie zgody

Na zastosowanie podsłuchu w sprawach podatkowych musi być wydana zgoda. Szymon Daszuta, doradca podatkowy w kancelarii Salans, podkreśla, że zgodę taką wydaje Sąd Okręgowy w Warszawie (na wniosek generalnego inspektora kontroli skarbowej, poprzedzony zgodą prokuratora generalnego), jeżeli GIKS wykaże m.in., że inne środki operacyjne okazały się bezskuteczne.
– W przypadkach niecierpiących zwłoki, gdy zachodzi obawa utraty informacji lub zatarcia dowodów przestępstwa, GIKS – po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora generalnego – może samodzielnie podjąć decyzję o zastosowaniu podsłuchu, jednocześnie zwracając się do sądu z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie pięciu dni od zarządzenia kontroli operacyjnej GIKS ma obowiązek wstrzymać stosowanie podsłuchu oraz nakazać niezwłoczne zniszczenie materiałów dotychczas zgromadzonych w wyniku jego zastosowania – tłumaczy Szymon Daszuta.

Sytuacje wyjątkowe

Gromadzenie materiałów przez podsłuch może być zastosowane tylko w określonych przypadkach. Jak podaje Jarosław Ziobrowski, prawnik w kancelarii Wiercinski, Kwiecinski, Baehr, w praktyce podsłuch najczęściej wykorzystywany jest w celu wykrycia i utrwalenia dowodów przestępstw skarbowych, np. wyłudzenia VAT, uchylania się od opodatkowania, obrotu wyrobami akcyzowymi bez oznaczenia znakami akcyzy.
– Pracownicy urzędów skarbowych nie mają takich uprawnień jak wywiad skarbowy – uspokaja Jarosław Ziobrowski.



Dowody w postępowaniu

Organy podatkowe mogą wykorzystywać materiały z podsłuchu jako dowody w postępowaniach podatkowych. Na ten aspekt zwraca uwagę Maciej Grela, który mówi, że przepisy Ordynacji podatkowej dopuszczają jako potencjalny dowód w postępowaniu podatkowym wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, oraz pozwalają na wykorzystanie w tym postępowaniu materiałów zgromadzonych w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe.
– Zatem materiały z podsłuchów mogą stanowić prawidłowy materiał dowodowy w postępowaniu podatkowym – ocenia Maciej Grela.
Ekspert powołuje tu orzecznictwo NSA (np. wyrok I FSK 754/08), zgodnie z którym istnieje domniemanie legalności materiałów z podsłuchów uzyskanych przez organ podatkowy, a ewentualne wątpliwości sądu administracyjnego w tej kwestii powinien rozstrzygać sąd karny.
– Ewentualna linia obrona podatnika może polegać na kwestionowaniu wiarygodności lub legalności materiałów podsłuchowych uzyskanych i wykorzystanych przez organ – radzi ekspert z Gide Loyrette Nouel.
Z kolei Agnieszka Tałasiewicz podkreśla, że oznacza to, że co prawda w normalnie wszczętym postępowaniu kontrolnym dotyczącym rozliczeń podatnika za jakiś okres podsłuchu nikt nie zastosuje, ale jeśli tylko istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa w tym zakresie, to podsłuch jest jak najbardziej dopuszczalny i może stanowić podstawę do wydania decyzji wymiarowej w zakresie podatków.
– Legalność tego środka dowodowego oceniana jest z perspektywy prawa karnego, nie pozostawiając przedstawicielom fiskusa swobody w tym zakresie – podsumowuje partner Ernst & Young.