Za wady sprzedanej rzeczy lub wykonanej usługi kupujący może dochodzić rekompensaty. Ciche ugody zawierane między stronami lub też fikcyjne odszkodowania są opodatkowane. Zwolnione z podatku są tylko odszkodowania przyznane konsumentowi przed sądem.
Uszkodzenie przez przewoźnika bagażu podróżnego, opóźnienie dostawy ważnej przesyłki czy też wadliwie wykonany remont to sytuacje, które zdarzają się codziennie. Konsument, który wadliwy towar zakupił lub wykonano na jego rzecz nierzetelną usługę, może domagać się odszkodowania. Jednak od tego, w jaki sposób zostanie mu wypłacona taka rekompensata, zależy, czy tym odszkodowaniem będzie musiał podzielić się z fiskusem.
– Przepisy kodeksu cywilnego nakładają obowiązek prawidłowego wykonania zawartych pomiędzy kontrahentami umów – przypomina Tomasz Bielenik, doradca podatkowy Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Miller, Canfield, W. Babicki, A. Chełchowski i Wspólnicy. Oznacza to, że w razie niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy nierzetelny sprzedawca lub usługodawca ma obowiązek naprawienia szkody, jaką poniósł konsument w związku z takim zdarzeniem.
Konsument powinien pamiętać, że niektóre otrzymane świadczenia pełniące funkcję rekompensaty za wady nabytej rzeczy lub niewłaściwe wykonanie usługi mogą podlegać opodatkowaniu, bowiem uznane zostaną za przychód. To, czy przychód z tego tytułu będzie podlegać zwolnieniu z opodatkowania, zależy od sposobu, w jaki pokrzywdzony będzie dochodzić wyrównania doznanego uszczerbku.

Powstanie przychodu

Tomasz Bielenik tłumaczy, że generalną zasadą jest, że każde otrzymane przez konsumenta odszkodowanie jest opodatkowane, bo odszkodowanie jest przychodem z tzw. innych źródeł. Zwolnienia odszkodowania z podatku wymienione są w art. 21 ust. 1 ustawy o PIT.
Podstawowym prawem pokrzywdzonego konsumenta są uprawnienia gwarancyjne. Piotr Szubert, konsultant podatkowy w PricewaterhouseCoopers biuro we Wrocławiu, stwierdza, że obniżenie ceny przez sprzedawcę (skutkujące najczęściej zwrotem części pieniędzy) lub odstąpienie od umowy (skutkujące zwrotem całości pieniędzy) nie stanowią przychodu podatkowego i nie wywołają po stronie konsumenta żadnych skutków podatkowych.



Odszkodowanie przed sądem

Zasady dochodzenia odszkodowania (w przypadku szkody materialnej) lub zadośćuczynienia (w przypadku krzywdy niematerialnej) z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania określa kodeks cywilny oraz wiele innych ustaw szczegółowych. Na ten aspekt zwraca uwagę Magdalena Podolska, konsultant w Accreo Taxand, która przypomina, że odszkodowania, które wynikają wprost z przepisów, mogą podlegać zwolnieniu z opodatkowania PIT po stronie poszkodowanego.
– Jest jednak pewien warunek, co do zasady odszkodowanie powinno wynikać z wyroku sądowego lub ugody, ale zawartej przed sądem – wyjaśnia nasza rozmówczyni.
Piotr Szubert podkreśla, że otrzymane zadośćuczynienie, dochodzone w przypadku uszczerbku na zdrowiu (np. wskutek wypadku samochodowego) lub doznania cierpień psychicznych (tzw. szkoda niemajątkowa), może korzystać ze zwolnienia z opodatkowania, jeśli jego wypłata także jest skutkiem wyroku lub ugody sądowej. Przychodem zwolnionym będą też świadczenia otrzymane z tytułu ubezpieczeń osobowych.
Ekspert dodaje, że zarówno w przypadku skorzystania z uprawnień konsumenckich, jak i otrzymania odszkodowania, istotne jest właściwe udokumentowanie zaistniałej sytuacji, tak aby w razie konieczności nie było problemów z wykazaniem, że otrzymana kwota jest skutkiem obniżenia ceny czy odszkodowaniem otrzymanym na mocy wyroku i może korzystać ze zwolnienia z podatku.
Przypomnieć trzeba, że odszkodowania wypłacone w wyniku porozumienia stron przed sądem do niedawna podlegały opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Wyłączenie z PIT tego typu odszkodowań wprowadziła nowelizacja ustawy o PIT (Dz.U. z 2008 r. nr 97, poz. 623). Konieczność objęcia zwolnieniem odszkodowań wypłaconych na podstawie ugody sądowej wynikała z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 29 listopada 2006 r. (sygn. akt SK 51/06).
Zdaniem TK przepisy ustawy o PIT, które wyłączały ze zwolnienia podatkowego odszkodowania uzyskane na podstawie ugody sądowej były niezgodne z konstytucją – w praktyce przecież rezultat zakończenia postępowania w drodze wyroku czy też ugody jest tożsamy.



Ciche porozumienie

Konsumenci i sprzedawcy często starają się uniknąć postępowania sądowego i dochodzą do porozumienia, w wyniku którego nierzetelny kontrahent wypłaca odszkodowanie umowne. W takiej sytuacji po stronie konsumenta powstanie przychód podatkowy.
Magdalena Podolska wyjaśnia, że brak wyłączenia z opodatkowania odszkodowań umownych pozasądowych ma na celu zapobiegnięcie nadużyciom, do których potencjalnie mogłoby doprowadzić porozumienie w kwestii odszkodowania na drodze pozasądowej, czasami niekoniecznie z tytułu rzeczywiście zaistniałej szkody.
Momentem uzyskania przychodu z tytułu takiego odszkodowania, zdaniem Tomasza Bielenika, będzie data jego faktycznego otrzymania przez konsumenta, czyli dzień otrzymania gotówki lub data wpływu środków pieniężnych na rachunek bankowy albo data otrzymania przekazu pocztowego.

Obowiązek rozliczenia

Przychody z odszkodowania objętego PIT konsument musi więc wykazać w zeznaniu rocznym i sam je opodatkować. Tomasz Bielenik wyjaśnia, że przedsiębiorca wypłacający konsumentowi odszkodowanie, które nie jest zwolnione z PIT, nie musi od wypłaconej kwoty pobierać zaliczki na podatek, albowiem w tym przypadku wypłacający odszkodowanie nie jest płatnikiem. Dla konsumenta jest to przychód z innych źródeł.
Podmiot wypłacający konsumentowi odszkodowanie opodatkowane PIT w terminie do końca lutego następnego roku, tj. osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, powinien przekazać podatnikowi oraz właściwemu urzędowi skarbowemu informację o wysokości przychodów na formularzu PIT-8C.