Czy po przedawnieniu się zobowiązania podatkowego organ może wszcząć postępowanie w sprawie nieujawnionych źródeł przychodów?

MARCIN SARNOWSKI
konsultant w dziale doradztwa podatkowego PricewaterhouseCoopers
Zgodnie z Ordynacją podatkową, zobowiązania podatkowe przedawniają się, co do zasady, z upływem pięciu lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Zatem w praktyce, podatnik - osoba fizyczna - w 2007 roku może spodziewać się kontroli prawidłowości swoich rozliczeń z fiskusem odnoszących się nawet do roku 2001.
Należy w tym miejscu wskazać, że polskie przepisy podatkowe nie nakładają wprost na podatników będących osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej, obowiązku przechowywania dokumentów dokumentujących źródła przychodów. Obowiązek taki wyartykułowany został wyłącznie w odniesieniu do podatników zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych (art. 86 par. 1 Ordynacji).
Niezależnie od powyższego, obowiązek osób fizycznych do przechowywania dokumentów wynika pośrednio z przepisów szczególnych - jako przykład można tu wskazać różnego rodzaju ulgi, warunkiem skorzystania z których jest odpowiednie ich udokumentowanie. W konsekwencji, w przypadku kontroli skarbowej i powzięcia przez organ podatkowy uzasadnionych wątpliwości co do rzetelności rozliczeń podatnika, może on zażądać udowodnienia poniesienia określonych wydatków czy uzyskania określonych przychodów (pod warunkiem, że zobowiązanie podatkowe za badany okres jeszcze się nie przedawniło). W takiej sytuacji to na podatniku będzie ciążył obowiązek wykazania lub co najmniej uprawdopodobnienia poniesienia określonego wydatku czy uzyskania przychodu. Należy również zaznaczyć, że w praktyce termin przedawnienia zobowiązania może rozciągnąć się poza wspomniany wcześniej pięcioletni okres. Dotyczy to zwłaszcza okoliczności, w których dochodzi do przerwania lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia danego zobowiązania (np. wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został powiadomiony lub wskutek wniesienia do sądu administracyjnego skargi na decyzję dotyczącą tego zobowiązania). W takiej sytuacji prawo żądania organu do złożenia przez podatnika wyjaśnień czy złożenia dokumentów ulegnie odpowiednio przedłużeniu.
Odnosząc się z kolei do kwestii możliwości wszczęcia postępowania w sprawie przychodów z nieujawnionych źródeł wskazać przede wszystkim należy, że zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych postępowanie takie może być wszczęte zawsze, gdy organ stwierdzi, że poniesione przez podatnika w roku podatkowym wydatki i wartości zgromadzonego w tym roku mienia nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym przed poniesieniem tych wydatków lub zgromadzeniem mienia, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Zaistnienie takiej sytuacji jest jedyną przesłanką wszczęcia postępowania w sprawie przychodów z nieujawnionych źródeł i fakt nieposiadania przez podatnika dokumentów z lat objętych przedawnieniem nie stanowi dla organu podatkowego przeszkody do podjęcia czynności sprawdzających w tym zakresie.
Co również istotne, z uwagi na specyficzną konstrukcję przepisu i zgodnie ze stanowiskiem szeroko prezentowanym w orzecznictwie, w toku postępowania to na podatniku ciąży obowiązek wykazania (bądź choćby uprawdopodobnienia), że poniesione wydatki lub zgromadzone mienie zostały sfinansowane z określonego źródła przychodów. Jak zatem widać, mimo że organ podatkowy nie może wprost zażądać przedłożenia przez osobę fizyczną dokumentów, to jednak posiadanie stosownej dokumentacji wskazującej na pochodzenie majątku czy zasobów gotówki może być w praktyce pomocne w obronie interesów podatnika.
(PM)
PODSTAWA PRAWNA
Art. 86 par. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
Art. 20 ust. 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz.176 z późn. zm.).