Przychód z transakcji na instrumentach pochodnych powstaje w przypadku zbycia instrumentu, realizacji praw wynikających z tego instrumentu lub też rezygnacji z tego prawa.
Przedsiębiorcy mogą zabezpieczać się przed niekorzystnymi zmianami cen na rynku papierów wartościowych, towarów oraz walut, stosując pochodne instrumenty finansowe. Efekty takich operacji nie są jednak obojętne dla celów rozliczenia podatkowego. W przypadku podmiotów gospodarczych, które wykorzystują np. kontrakty terminowe do zabezpieczenia wartości swojej bieżącej działalności, przychód wynikający z takich transakcji rozliczany jest na zasadach ogólnych, tak jak pozostałe przychody z działalności gospodarczej.
Przepisy o podatku dochodowym od osób prawnych definiują pochodne instrumenty finansowe jako prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, platyny dewizowej lub papierów wartościowych albo od wysokości stóp procentowych lub indeksów.
Do instrumentów pochodnych zalicza się w szczególności transakcje terminowe, takie jak kontrakty forward lub futures, opcje oraz kontrakty swap:
● kontrakt forward – umowa nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą – odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,
● kontrakt futures – umowa o określonej standardowej charakterystyce, będąca przedmiotem obrotu w obrocie regulowanym, nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą – odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,
● opcja – kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna – opcja kupna (call) lub sprzedaży – opcja sprzedaży (put) aktywów podstawowych po określonej z góry cenie i w określonym czasie,
● kontrakt swap – umowa zamiany przyszłych płatności na warunkach z góry określonych przez strony.
Pochodne instrumenty finansowe podzielić można na rzeczywiste instrumenty finansowe oraz nierzeczywiste instrumenty finansowe. Instrumenty rzeczywiste rozliczane są poprzez fizyczną dostawę instrumentu bazowego, natomiast instrumenty nierzeczywiste poprzez różnicę między ceną umowną a ceną rzeczywistą instrumentu bazowego. W przypadku instrumentów rzeczywistych przychód i koszt generowany przez spółkę jest równy wartości przekazywanego jej instrumentu bazowego przez drugą stronę kontraktu. Z kolei przy instrumentach nierzeczywistych rozpatrywana jest różnica pomiędzy przychodem i kosztem, który może być zyskiem lub stratą.
W przypadku rozliczenia kontraktów terminowych na indeksy czy akcje pod uwagę należy brać finalne rozliczenie kontraktu, a nie codzienne wartości należności i zobowiązań dwóch stron kontraktów. Dla spółki przychód powstanie w dniu ostatecznego rozliczenia kontraktu. W tym samym dniu rozpoznane zostaną też koszty uzyskania przychodów.



PRZYKŁAD: KONTRAKTY NA AKCJE
Spółka posiada w portfelu 10 tys. akcji pewnej spółki giełdowej. W celu zabezpieczenia wartości portfela przed spadkiem cen spółka otwiera krótką pozycję i sprzedaje 10 kontraktów terminowych (na kontrakt akcyjny przypada 100 akcji danej spółki).
15 zł – rynkowa cena akcji
17 zł – kurs kontraktu z wykonaniem za 3 miesiące (spółka otwiera krótką pozycję, sprzedając kontrakty)
150 000 zł – wartość portfela akcji
Sytuacja po 3 miesiącach
13 zł – rynkowa cena akcji
14 zł – kurs kontraktu terminowego (spółka zamyka krótką pozycję, odkupując kontrakty)
130 000 zł – wartość portfela akcji
(17 zł – 14 zł) x 100 x 100 = 30 000 zł (zyski na rynku terminowym)
150 000 zł – 130 000 zł = 20 000 zł (wirtualna strata na rynku kasowym)
Podatek do zapłaty z realizacji kontraktu
30 000 zł x 19 proc. = 5700 zł
Podstawa prawna
Par. 3 pkt 5–8 rozporządzenia ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674).
Art. 12 ust. 3a pkt 1, art. 15 ust. 1, art. 16 ust. 1 pkt 8b, ust. 1b ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).