Do 30 listopada 2008 r. nie można było odliczać zagranicznych składek ubezpieczeniowych. Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał takie ograniczenie za niezgodne z prawem UE. Zdaniem ekspertów podatnicy mogą teraz odliczyć nieodliczone wcześniej składki.
ANALIZA
Polskie ograniczenie w odliczaniu składek zdrowotnych zapłaconych w innym państwie Unii Europejskiej (UE), które obowiązywało do 30 listopada 2008 r., naruszało prawo wspólnotowe – orzekł Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) w sprawie przeciwko Polsce Uwe Rüffler (C-544/07), o czym GP pisała już 24 kwietnia. Tymczasem Trybunał Konstytucyjny (TK), który tą sprawą zajmował się w 2007 roku, uznał ograniczenia w odliczaniu zagranicznych składek ubezpieczeniowych za niezgodne z konstytucją, ale odroczył termin niekonstytucyjności przepisów ustawy o PIT do 30 listopada 2008 r. Od 1 grudnia 2008 r. zmieniła się więc ustawa o PIT i podatnicy, począwszy od rozliczenia PIT za 2008 rok, mogą odliczać składki ubezpieczeniowe zapłacone zarówno w Polsce, jak i za granicą, zwłaszcza w krajach UE, krajach należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) lub w Szwajcarii.
Zdaniem ekspertów dzięki wyrokowi ETS podatnicy mogą teraz odzyskać nieodliczone składki zagraniczne. Prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo nad regulacjami krajowymi. Aby uwzględnić w swoich rozliczeniach nieodliczone składki, wystarczy złożyć korektę zeznań za lata, w których ubezpieczenie było opłacane za granicą. Do korekty trzeba dołączyć pisemne uzasadnienie jej przyczyn, w którym można powołać się na wyrok ETS. Trzeba też będzie dołączyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty podatku. Rozliczenia podatkowe można korygować do czasu upływu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Opinia TK...

Jeszcze do niedawna podatnicy, którzy opłacali składki ubezpieczeniowe w innym państwie UE (EOG lub Szwajcarii), nie mogli ich rozliczać w swoich polskich zeznaniach.
Barbara Kolimeczkow, starszy menedżer w PricewaterhouseCoopers, przypomina, że TK w wyroku z listopada 2007 r. orzekł, że przepisy podatkowe wyłączające możliwość odliczenia dla polskich celów podatkowych składek na zagraniczne ubezpieczenia społeczne nie były zgodne z konstytucją, oraz zobowiązał ustawodawcę do zmiany przepisów.
– Trybunał zdecydował się odroczyć utratę mocy przepisów ustawy o PIT do 30 listopada 2008 r., podkreślając, że podatki bezpośrednie podlegają kompetencjom państw członkowskich UE – tłumaczy Barbara Kolimeczkow.
Anna Dąbrowska, doradca podatkowy w spółce doradztwa podatkowego Sławomir Zieleń i Wspólnicy, prowadząca sprawę Uwe Rüffler, wskazuje, że orzeczenie TK oznacza, że od 1 grudnia 2008 r. nie było art. 27b ust. 1 ustawy o PIT w zakresie, w jakim uniemożliwiał podatnikom, którzy osiągali też przychody ze źródeł poza Polską – odliczenie składek na ubezpieczenia zdrowotne.
– Chodzi tutaj o sytuacje, np. wykonywanie działalności gospodarczej, pracy w innych krajach UE, jeśli czynności te rodziły obowiązek ubezpieczeń zdrowotnych w tych krajach – tłumaczy Anna Dąbrowska.

...jest inna niż ETS...

Sytuację podatników zmienia orzeczenie ETS z 23 kwietnia 2009 r. dotyczące sprawy Uwe Rüffler przeciwko dyrektorowi Izby Skarbowej we Wrocławiu. Krystian Rakoniewski, konsultant w PricewaterhouseCoopers, wyjaśnia, że ETS uznał, że przepisy krajowe przewidujące prawo do określonych ulg podatkowych jedynie w odniesieniu do składek zapłaconych w ramach polskiego systemu zabezpieczenia społecznego, wykluczając składki zapłacone w ramach systemu obowiązkowych ubezpieczeń w innym państwie UE, są sprzeczne ze wspólnotowym prawem do swobodnego przemieszczania się i prawa pobytu na terytorium państw członkowskich.
Sławomir Zieleń, doradca podatkowy w spółce doradztwa podatkowego Sławomir Zieleń i Wspólnicy, prowadzący sprawę Uwe Rüffler, podaje więcej szczegółów tej sprawy. Z jego informacji wynika, że przedmiot orzeczenia ETS wydaje się być szerszy niż wynikający z wyroku TK. Dotyczy nie tyle składek na ubezpieczenie od działalności generującej przychody w innym kraju UE, ile odliczeń przez polskiego rezydenta obowiązkowych składek na ubezpieczenie zdrowotne płaconych od jakichkolwiek przychodów (tu świadczenia rentowo-emerytalne były wypłacane w Polsce) do innych systemów zdrowotnych niż polski.
– Skutkiem orzeczenia ETS jest więc uznanie, że od 1 maja 2004 r. każdy polski rezydent płacący składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne do systemów ubezpieczeniowych innych niż Polska państw UE mógł pomniejszać o nie swój podatek – argumentuje Sławomir Zieleń.

Natomiast Krystian Rakoniewski zauważa, że orzecznictwo ETS wprawdzie nie uchyla przepisów krajowych, ale stanowi kluczowy kierunek ich wykładni.

– Można oczekiwać, że organy skarbowe, oceniając prawo podatnika do dokonania odliczeń obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne zapłaconych w innym państwie członkowskim, będą uwzględniać wskazane orzeczenie ETS – sugeruje ekspert PricewaterhouseCoopers.
Barbara Kolimeczkow zastrzega jednak, że nie oznacza to możliwości odliczania wszystkich składek i w każdej sytuacji, bo orzeczenie zostało wydane na tle konkretnej sprawy i w odniesieniu do składki na ubezpieczenie zdrowotne.



...co wpływa na nowelę...

Michał Grzybowski, doradca podatkowy, dyrektor w Ernst & Young, zwraca uwagę, że wyrok ETS dotyczy węższej grupy podatników niż znowelizowane w tym zakresie przepisy ustawy o PIT. Zgodnie z treścią uzasadnienia wyroku, w odniesieniu do osób będących rezydentami podatkowymi, prawo wewnętrzne powinno stosować takie same zasady, niezależnie od faktu partycypowania do polskiego czy zagranicznego (unijnego) systemu obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych. Natomiast zmienione przepisy ustawy o PIT nie uzależniają możliwości obniżenia podatku o składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych np. do niemieckiego systemu od faktu posiadania nieograniczonego obowiązku podatkowego w Polsce.
– Oznacza to, że również osoby, które nie są rezydentami podatkowymi w Polsce, mają prawo do skorzystania z tego odliczenia przewidzianego przez przepisy ustawy o PIT – mówi Michał Grzybowski.
Podpowiada, że warunkiem takiego odliczenia jest spełnienie innych przesłanek, np. brak odliczenia tych składek w innym kraju UE. Niezależnie od tych różnic wyrok ETS w sprawie C-544/07 otwiera części podatników drogę do ubiegania się o zwrot nadpłaconego podatku przed 1 stycznia 2008 r.
Elżbieta Ruczaj-Urbanik, doradca podatkowy w spółce doradztwa podatkowego Sławomir Zieleń i Wspólnicy, prowadząca sprawę Uwe Rüffler, dodaje, że od 1 grudnia 2008 r. art. 27b ustawy o PIT został uzupełniony nową regulacją, która wskazuje, że podatek dochodowy ulega obniżeniu m. in. o składkę zapłaconą w roku podatkowym ze środków podatnika na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne podatnika lub osób z nim współpracujących, zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego obowiązującymi w innym niż RP państwie członkowskim UE lub w innym państwie należącym do EOG lub w Konfederacji Szwajcarskiej.

...i rozliczenia

Wstąpienie Polski do UE od 1 maja 2004 r. oznacza, że prawo europejskie stało się częścią polskiego systemu prawnego.
Według Jarosława Ziobrowskiego, prawnika w zespole WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr, wyrok ETS wydany w sprawie zakazu ograniczenia w odliczaniu składek zdrowotnych zapłaconych w innym państwie UE wywołuje skutki prawne wobec stosunków prawnych powstałych przed jego wydaniem. Podatnicy mają więc możliwość ubiegania się o swoje prawa także za okres, kiedy obowiązywały jeszcze niekorzystne regulacje prawne, tj. od 1 maja 2004 r. do 30 listopada 2008 r.
– Wyrok ETS, bez względu na orzeczenie TK, daje podstawę do składania wniosków o stwierdzenie nadpłaty na mocy art. 74 Ordynacji podatkowej, dodatkowo w sprawach zakończonych ostateczną decyzją, zgodnie z art. 240 par. 1 pkt 11 Ordynacji, podatnicy mogą wystąpić o wznowienie postępowania – podpowiada Jarosław Ziobrowski.
Wznowienie postępowania może dotyczyć wszystkich decyzji ostatecznych, także tych, w stosunku do których podatnik nie złożył skargi sądowej, oraz tych, które obok ostateczności uzyskały też cechę prawomocności.
Również Sławomir Zieleń stwierdza, że prawo UE korzysta z pierwszeństwa przed prawem krajowym, a niezgodność między nimi powinna być wyeliminowana w drodze wykładni systemowej prawa krajowego (wyrok ETS w sprawie Colon 14/83 ECR 1984). Wydaje się jednak, że jakakolwiek wykładnia art. 27b ust. 1 ustawy o PIT w poprzednio obowiązujących wersjach – prowadząca do uwzględnienia w ramach tych regulacji składek na ubezpieczenie zdrowotne płaconych do innych systemów niż polski – doprowadziłaby do wniosków contra legem.
– W tej sytuacji ta część normy prawnej, która mówi o odliczeniu składek opłaconych do wyłącznie polskich instytucji ubezpieczeniowych, powinna być pomijana. Tym bardziej że, jak wskazał WSA we Wrocławiu, w pytaniu prejudycjalnym składka na ubezpieczenie zdrowotne realizuje taki sam cel społeczny niezależnie od tego, w którym państwie jest zapłacona – podkreśla Sławomir Zieleń.
Należy więc uznać, że polscy rezydenci płacący obowiązkowe składki zdrowotne do systemów innych państw UE mogli odliczać je od podatku – i to od 1 maja 2004 r. Zmiana art. 27b ustawy o PIT obowiązująca od 1 grudnia 2008 r. stworzyła taką możliwość – wprost na podstawie przepisu ustawy.
Podobnego zdania jest Barbara Kolimeczkow, która uważa, że omawiany wyrok ETS może otworzyć podatnikom drogę do złożenia korekt zeznań podatkowych za okres od akcesji Polski do UE do 1 stycznia 2008 r. oraz odzyskania nadpłaconego podatku w wyniku uwzględnienia zapłaconych w innym państwie członkowskim składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne lub ubezpieczenie zdrowotne.
– Dodatkowo wyrok stanowi poważny sygnał do kolejnej nowelizacji ustawy o PIT przez wprowadzenie przepisów, które w sposób jednoznaczny umożliwiałyby podatnikom odliczanie zagranicznych składek od momentu akcesji Polski do UE (a nie od 2008 roku, co jest dopuszczalne na gruncie obecnie obowiązujących przepisów). Byłby to kolejny krok w drodze do harmonizacji naszego ustawodawstwa z dorobkiem prawa UE – podsumowuje nasza rozmówczyni z PricewaterhouseCoopers.
5 lat wynosi okres przedawnienia zobowiązania podatkowego. Okres ten jest liczony od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku