Obrót wierzytelnościami może być realizowany w formie bezpośredniej i pośredniej. Bezpośrednio obrót ten realizowany jest przez: zakup wierzytelności w celu ich windykacji lub dalszej odsprzedaży, sprzedaż oraz zamianę wierzytelności. Forma pośrednia obrotu to między innymi faktoring.

Ogólne zasady obrotu wierzytelnościami regulują przepisy kodeksu cywilnego. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Umowa przelewu
Obrót wierzytelnościami dokonywany jest na podstawie umowy przelewu wierzytelności (cesji) zawartej pomiędzy zbywcą (cedentem) a nabywcą (cesjonariuszem). Przedmiotem cesji może być każda wierzytelność, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. W praktyce najczęściej zbywane są wierzytelności wymagalne, czyli takie, których termin zapłaty już minął. Z reguły cena za cedowaną wierzytelność jest niższa od jej wartości nominalnej.
Instytucja przelewu wierzytelności może być wykorzystywana nie tylko przez banki, ale także w obrocie handlowym, w stosunkach między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą.
Specyficznym sposobem kredytowania należności handlowych jest faktoring. Instytucja faktoringu sprowadza się do nabywania wierzytelności przysługujących przedsiębiorcom wobec ich dłużników (odbiorców) przez wyspecjalizowane jednostki gospodarcze.
Przedmiotem faktoringu są wierzytelności pochodzące z umów sprzedaży, dostawy oraz usług, za wyjątkiem umów sprzedaży rzeczy przeznaczonych do użytku osobistego lub rodzinnego w ramach gospodarstwa domowego nabywcy (usługobiorcy). Są to zatem wierzytelności związane z obrotem gospodarczym, pieniężne, krótkoterminowe, bezsporne, przyszłe lub już istniejące, wymagalne i niewymagalne.
Wycena wierzytelności
Wyceny wierzytelności przeznaczonych do obrotu dokonuje się w dwóch przypadkach, tj. kiedy chcemy ustalić wartość portfela wierzytelności danego podmiotu oraz zamierzamy dokonać transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności. W zależności od tego, jakiemu celowi podporządkowana jest wycena, stosuje się odpowiednie kryteria wyceny. Istnieją dwa rodzaje wyceny:
  • wycena pakietu wierzytelności - w której podstawowym kryterium jest okres przeterminowania należności,
  • wycena indywidualnej wierzytelności - w której podstawowym kryterium jest osoba dłużnika; należy brać tu pod uwagę np. kondycję finansową dłużnika, zabezpieczenia wierzytelności dokonane na majątku dłużnika, poręczenia, status wierzytelności (czy jest to wierzytelność sporna czy bezsporna), okresy wymagalności (płatności) w przypadku należności niewymagalnych w chwili dokonywania wyceny itd.
Ewidencja zakupu
Zakup wierzytelności w księgach nabywcy ujmuje się na koncie „Pozostałe rozrachunki”. Do chwili wpływu środków od dłużnika, różnicę pomiędzy wartością nominalną a ceną nabycia ujmuje się na koncie „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”'.
W momencie zapłaty należności w kwocie:
  • pełnej - kwotę wynikającą z różnicy pomiędzy wartością nominalną wierzytelności a ceną zakupu należy przeksięgować z konta „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” na konto „Przychody finansowe”,
  • niższej od pełnej, ale wyższej od ceny zakupu - nadwyżkę wartości nominalnej nad kwotą rzeczywiście zapłaconą, należy przenieść na konto „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”, a różnicą (zyskiem) zwiększyć przychody finansowe,
  • niższej od ceny zakupu - nadwyżkę wartości nominalnej nad kwotą rzeczywiście zapłaconą, należy przenieść na konto „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” (ale tylko do wysokości wcześniejszego zapisu), zaś pozostałą częścią (stratą) zwiększyć koszty finansowe.
Jak wiadomo, przy zakupie dokonuje się obrotu pewnymi wartościami pieniężnymi. W związku z tym zakup wierzytelności należy zaliczyć jako operacje finansowe. W bilansie natomiast ewidencjonuje się je jako:
  • wierzytelności krótkoterminowe w pozycji B.II.4 „Pozostałe należności”,
  • wierzytelności długoterminowe (czyli takie, których termin zapłaty w dniu sporządzania bilansu jest dłuższy niż 1 rok) w pozycji A.IV „Należności długoterminowe”.
JAK KSIĘGOWAĆ SPRZEDAŻ
W księgach zbywcy ewidencja sprzedaży wierzytelności wygląda podobnie do sprzedaży papierów wartościowych. Wyksięgowanie należności sprzedanej z konta „Rozrachunki z odbiorcami” odnosi się w koszty finansowe, natomiast wartość sprzedana należności zwiększa należności na koncie „Pozostałe rozrachunki” oraz przychody finansowe.
BEATA PIOTROWSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 41 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).
■ Art. 509-534 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Jak rozliczyć zakup długu / DGP
Jak ująć sprzedaż wierzytelności / DGP