Zmiana prawa - Od 2009 roku mają się zmienić zasady prowadzenia postępowań przez organy podatkowe. Podatnicy będą mieć dostęp do akt sprawy również po zakończeniu postępowania podatkowego. Zdaniem ekspertów to dobry pomysł, który pozwoli na pełną jawność akt sprawy i ułatwi kontakt z fiskusem.
ANALIZA
Od 1 stycznia 2009 r. podatnik, wobec którego prowadzone będzie postępowanie podatkowe, będzie miał w każdym czasie prawo do wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Tak wynika z projektu zmian do Ordynacji podatkowej, który obecnie znajduje się na etapie konsultacji międzyresortowych.
Co w tej zasadzie jest nowością? To, że wgląd do akt sprawy podatnik będzie miał również po zakończeniu postępowania podatkowego. Dziś wgląd w akta sprawy jest możliwy tylko podczas prowadzenia czynności przez organy podatkowe.
Zdaniem ekspertów to krok w dobrym kierunku, który przyczyni się m.in. do pełnej jawności akt sprawy.

Dzisiejsza przewaga fiskusa

Obecnie w praktyce występowały sytuacje, w których organy podatkowe, opierając się na aktualnym brzmieniu art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej, odmawiały stronie wglądu do akt sprawy po wydaniu decyzji wymiarowej w I lub II instancji, a przed złożeniem odwołania czy też skargi do sądu administracyjnego. Na ten aspekt zwraca uwagę Michał Zając, starszy konsultant podatkowy w ITA Doradztwo Podatkowe, który wyjaśnia, że uzasadniając swoje zachowanie, organy wskazywały, że postępowanie zostało zakończone, w związku z czym podatnikowi nie przysługuje prawo przeglądania akt. Takie postępowanie organów w sposób istotny utrudniało podatnikom przygotowanie środków zaskarżenia i sformułowania w sposób prawidłowy zarzutów i żądań.
Tego rodzaju działania organów podatkowych, jako naruszające zasadę jawności oraz zasadę czynnego udziału podatnika w postępowaniu, zostały poddane krytyce ze strony sądów administracyjnych.
- W nowym brzmieniu art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej wyraźnie wskazuje się, że podatnik ma prawo przeglądania akt sprawy również po zakończeniu postępowania. Nowelizacja Ordynacji podatkowej w tym zakresie jest zatem krokiem w dobrym kierunku i zasługuje na akceptację - podkreśla Michał Zając.

Jawność jest wskazana

Również Alicja Sarna, doradca podatkowy w MDDP Michalik Dłuska Dziedzic i Partnerzy, uważa, że proponowaną zmianę należy ocenić pozytywnie. Obecnie literalne brzmienie przepisu wskazuje na to, że stronie postępowania przysługuje prawo do przeglądania akt wyłącznie w czasie, gdy toczy się postępowanie - a więc od momentu doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania do doręczenia decyzji, a także w trakcie kontroli podatkowej.
- W praktyce spotykałam się z sytuacjami, gdy podatnicy zwracali się o udostępnienie im akt w czasie, gdy nie toczyło się postępowanie - np. w celu zweryfikowania dokumentów źródłowych będących w posiadaniu organu podatkowego lub też uzyskania ich kopii. W wielu przypadkach spotykali się z odmową, a organy podatkowe powoływały się właśnie na literalne brzmienie art. 178 par. 1 Ordynacji podatkowej - mówi Alicja Sarna.
Po nowelizacji strona będzie miała dostęp do swoich akt, akt dotyczących jej sprawy w każdym czasie, a więc będziemy mogli mówić o pełnej jawności akt sprawy dla strony.

Dostęp nieograniczony

Nie należy ograniczać stronie dostępu do akt postępowania podatkowego tylko do tego okresu, w którym postępowanie formalnie się toczy. Takiego zdania jest dr Tomasz Nowak, ekspert z departamentu prawa podatkowego Kancelarii Grynhoff, Woźny Maliński, który wyjaśnia, że uzasadnione jest, aby również po formalnym zakończeniu postępowania, a więc po doręczeniu decyzji przez organ podatkowy, strona miała prawo zapoznania się z materiałami, na podstawie których organ podatkowy orzekł o jej uprawnieniach i obowiązkach. Dostęp do tych materiałów umożliwia przede wszystkim ocenę zasadności rozstrzygnięcia, a w konsekwencji sformułowanie zarzutów wobec decyzji podatkowej. Pozwala zatem na przygotowanie odwołania lub skargi do sądu administracyjnego. W przypadku, gdy decyzja ostateczna uprawomocniła się, umożliwia stronie ocenę możliwości wzruszenia takiej decyzji w nadzwyczajnych trybach postępowania.
Strona ma prawo zachowywać się biernie w toku postępowania i nie uczestniczyć aktywnie w postępowaniu dowodowym. Czynne uczestnictwo w toku prowadzonego postępowania podatkowego jest prawem, a nie obowiązkiem podatnika.
Zdaniem Tomasza Nowaka, dlatego brak jest jakichkolwiek przesłanek, które uzasadniałyby pozbawienie podatnika prawa do skorzystania ze środków zaskarżenia w wyniku ograniczenia dostępu do akt sprawy po wydaniu decyzji wymiarowej.
- Tym bardziej że organ podatkowy ma nieograniczony dostęp do akt, co stwarza nierównowagę pomiędzy nim a stroną - podsumowuje Tomasz Nowak.
UPRAWNIENIA PODATNIKA
Po rozpoczęciu postępowania podatkowego organ podatkowy musi:
• zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania,
• przed wydaniem decyzji umożliwić wypowiedzenie się stronom co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań,
• wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu,
• umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów.
Podatnicy będą mieć dostęp do akt sprawy również po zakończeniu postępowania podatkowego / DGP