Prawa podatnika są chronione na różnych poziomach. Zarówno na szczeblach krajowych poszczególnych państw, jak i w ramach Unii Europejskiej. Prawa i obowiązki podatników są formułowane w różny sposób. Czasem zawarte są w obowiązujących przepisach. Przykładem może być Polska, gdzie główne prawa i obowiązki podatkowe znajdują się w Ordynacji podatkowej. Czasem prawa podatnika znajdują się specjalnych kodeksach, zwanych kartami podatnika. Takie karty występują np. w Wielkiej Brytanii, Francji czy Niemczech.
Zdaniem ekspertów, którzy wzięli udział w dyskusji podczas konferencji zorganizowanej przez Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych oraz Uniwersytet Łódzki: Ochrona praw podatnika. Polityka podatkowa, kwestie związane z ochroną podatników są ważnym elementem prawa podatkowego, jako gałęzi prawa.

Ochrona praw podatnika w prawie unijnym

PASQUALE PISTONE,
Na zagadnienia podatkowe trzeba patrzeć szeroko. W grę wchodzą tu m.in.: przepisy krajowe, prawo międzynarodowe, umowy podatkowe, konwencje. Poza samym prawem, nieocenioną rolę w stosowaniu regulacji podatkowych odgrywa jego interpretacja. Tu z pomocą przychodzi np. Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Odegrał on ogromną rolę w ochronie praw podatnika. To nie jest bowiem sąd od podatków, lecz sąd od ochrony praw. Prawo podatkowe jest jedną z gałęzi prawa, dlatego interpretacje prawa wspólnotowego powinny być w pełni wykorzystywane w praktyce.
Stopień skomplikowania prawa wspólnotowego wynika m.in. z tego, że brakuje ogólnych interpretacji w tym zakresie. Stąd i tu nieoceniona rola ETS.
Prawo europejskie radykalnie zmieniło suwerenność podatkową państw członkowskich. Prawo krajowe jest podporządkowane prawu wspólnotowemu. Idąc dalej, prawa podatnika wynikające z prawa wspólnotowego wykraczają poza regulacje krajowe. Dziś nie wystarczy powiedzieć, że podatnik ma prawa. Dziś trzeba potrafić z nich korzystać.
W Europie powinien występować jednolity system ochrony podatnika
DANIEL DEAK
Państwa członkowskie Unii Europejskiej są suwerenne pod względem podatkowym. Jednak każde państwo powinno interpretować prawo krajowe zgodnie z prawem wspólnotowym.
Aktywni podatnicy mogą przyczynić się do rozwoju prawa podatkowego, kierując np. zapytania do sądów krajowych, a te do ETS.

Rozwiązania stosowane w krajach UE

CAROLINE DOCCLO
Wymiana informacji między administracjami to specyfika Belgii. Warto tu wskazać na najnowszą umowę w tym zakresie podpisaną między Belgią a USA, która obowiązuje od 1 stycznia 2008 r. Umowa ta zapewnia wymianę informacji między tymi krajami bez przeprowadzania procedury administracyjnej, choć jest sporo odstępstw od tej zasady. Przykładem odstępstwa może być tutaj tajemnica bankowa. Nie można bowiem przekazywać informacji bankowych, chyba że zachodzi podejrzenie przestępstwa. Belgia niechętnie udziela informacji bankowych. Zgodziła się na to dla USA w zamian za zniesienie amerykańskiego podatku od dywidend.
RUDOLF HUEBNER
Jeśli chodzi o niemiecki system podatkowy i ochronę praw podatnika, warto wskazać na ciekawy przykład korzystania z ulg podatkowych. W Niemczech jeden podatnik może zaskarżyć ulgę innego podatnika. Potrzebne są do tego specjalne uprawnienia, zwłaszcza w zakresie posiadania prawa do tej samej ulgi. W Niemczech stosowana jest zasada: nie ma równości przy braku sprawiedliwości.
CARLO ROMANO
We Włoszech trwa dyskusja nad ostatnio opublikowanymi w internecie deklaracjami podatkowymi (ok. 40 mln deklaracji). Wszczęto postępowania karne, a podatnicy, których deklaracje znalazły się w sieci, złożyli wiele pozwów cywilnych o odszkodowania.

Prawa podatnika w Polsce

ELŻBIETA CHOJNA-DUCH
Ochrona praw podatnika w Polsce przejawia się w różnych instytucjach. Ważne jest to, aby podatnik był równy wobec prawa i wszystkich instytucji. Gwarancje dla podatników są jednocześnie zobowiązaniem dla fiskusa.
Omawiając prawa podatnika, warto przedstawić je na zasadach obowiązujących przy postępowaniu podatkowym. Przy takich postępowaniach obowiązuje, po pierwsze, zasada legalizmu - nie można podjąć żadnego działania bez podstawy prawnej. Po drugie, zasada informowania - fiskus ma obowiązek informowania stron o każdym etapie działania, prawach i obowiązkach. Po trzecie, zasada obiektywności - organy podatkowe muszą podjąć wszelkie wysiłki na rzecz uznania dowodów podatnika. Fiskus nie może prosić o dokumentowanie faktów znanych z urzędu. Przy postępowaniu podatkowym zastosowanie ma także zasada aktywnego uczestnictwa w nim. Jest też zasada racjonalizmu, która oznacza, że władze podatkowe wydając decyzje muszą zawrzeć w nich pisemne uzasadnienie. Podatnik ma także prawo rozstrzygania sprawa w dwóch instancjach, kwestionowania wyników kontroli, odwoływania się od decyzji wydanych w określonych okolicznościach, np. gdy urzędnik został przekupiony; wnioskowania o przywrócenie terminów.
W zakresie ochrony praw podatnika nadal jest wiele do zrobienia. Ministerstwo Finansów pracuje nad tym. Jest już gotowy projekt nowelizacji Ordynacji podatkowej, który ma polepszyć funkcjonowanie podatnika w kontaktach z organami podatkowymi.
Obecne kierownictwo MF chce: obniżenia podatków, wyeliminowania ciągłych zmian, ujednolicenia prawa.
Polscy podatnicy narzekają na to, że podatki w Polsce są zbyt skomplikowane, a nie wysokie. Warto też podjąć kroki do popularyzacji wiedzy podatkowej. W tym celu MF opracowuje broszury informacyjne, organizuje dni otwarte w urzędach skarbowych. W urzędach pracują wysoko wykwalifikowani pracownicy.

Formy Karty Praw Podatnika

PHILIP BAKER
Prawa podatnika są chronione na różnych poziomach. Sama konstytucja zawiera pewne definicje tej ochrony. W Unii podatnicy chronieni są m.in. przez prawo unijne, prawo wtórne, traktaty i orzeczenia ETS. Również przepisy krajowe coraz częściej wprowadzają specjalne regulacje w tym zakresie.
Karta Praw Podatnika to krótki, dostępny zbiór stwierdzeń, jakimi prawami i obowiązkami dysponują podatnicy wobec władz podatkowych. Ważne jest to, aby taka Karta była powszechnie dostępna. Każdy musi mieć możliwość jej przeczytania i zrozumienia. Co ważne, Karta musi być na tyle zrozumiała, aby mogła być respektowana.
Często przy ochronie praw podatnika można mówić o połączeniu karty i ustawy. W wielu przypadkach jest to element obowiązującego prawa. Kartę Praw Podatnika zapoczątkowały Stany Zjednoczone. W USA są trzy ustawy regulujące ochronę podatników na poziomie federalnym.
Karty Praw Podatnika nie uchwala Parlament, choć jest ona efektem działań legislacyjnych. Trudno ją zmienić.
Kratę wprowadzili: w 1986 roku Wielka Brytania, w 1975 roku Francja, ale była ona skierowana tylko do podatników kontrolowanych (w 2005 roku Francja wydała Kartę skierowaną do wszystkich podatników), 1919 roku Niemcy - Niemiecki Kodeks Fiskalny. OECD w 2004 roku opublikowała raport, z którego wynikało, że 2/3 krajów należących do OECD miało kartę lub ustawę na ten temat.
Bardzo dobrym przykładem wprowadzenia Karty Praw Podatnika jest Australia (1997 rok). To krótki dokument z prawami i obowiązkami podatnika. Zawiera 13 praw i 6 obowiązków. Do każdego punktu Karty dołączone są dodatkowe wyjaśnienia.
Przykłady praw to:
• podatnik powinien spodziewać się, że będzie traktowany za uczciwego, chyba że narusza prawo,
• podatnik może być reprezentowany przez każdą osobę, którą sobie wybierze,
• informacje o podatnikach będą tajne,
• system podatkowy będzie prowadzony tak, aby zminimalizować koszty.
Przykłady obowiązków to:
• podatnicy będą uczciwi i prawdomówni,
• podatnicy będą przechowywać dokumenty i odpowiednio sporządzać deklaracje.
Jako drugi wzór Karty można podać Niemiecki Kodeks Fiskalny. Jego główne założenia to: równe i zgodne z prawem opodatkowanie; prawo tajności, prawo do odwołania.
Jeśli Karta Praw Podatnika nie poprawia relacji między podatnikami i a państwem, trzeba sobie dać z nią spokój. Są jednak dowody na to, że Karta w wielu krajach jest bardzo przydatna i pomocna.
Co powinno być w Karcie? Mogą być same prawa podatników. Są też Karty z prawami i obowiązkami.
KONFERENCJA CENTRUM DOKUMENTACJI I STUDIÓW PODATKOWYCH UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
Z okazji dziesiątej rocznicy powstania Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych Uniwersytetu Łódzkiego, w dniach 9 i 10 maja 2008 r. odbyła się w Łodzi międzynarodowa konferencja podatkowa - Ochrona praw podatnika. Polityka podatkowa (Taxpayer Protection. Tax Policy). W konferencji uczestniczyło 120 osób z 11 krajów. W ramach części konferencji, zatytułowanej Taxpayer Protection, zostały wygłoszone referaty dotyczące ochrony praw podatnika w świetle europejskiego prawa podatkowego, orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, ochrony praw podatnika w międzynarodowym prawie podatkowym oraz raporty krajowe dotyczące ochrony praw podatników. Drugiego dnia konferencji odbyła się też odrębna sesja ekonomiczna z zakresu polityki podatkowej.